Ψηφιακή Παιδεία

“Going Green but Getting Nowhere,” του Gernot Wagner

Αναδημοσίευση από New York Times.

ΕΣΥ μειώνεις, επαναχρησιμοποιείς και ανακυκλώνεις. Μπορεί να μειώσεις την κατανάλωση σε πλαστικό και χαρτί. Θα αποφύγεις τα εκτός εποχής σταφύλια. Έχεις κάνει όλα τα σωστά πράγματα.

Καλώς.

Απλά να ξέρεις ότι δεν θα σώσεις τον θαλάσσιο τόνο, δε θα προστατέψεις το τροπικό δάσος ή να σταματήσεις την υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι αλλαγές που απαιτούνται είναι τόσο μεγάλες και βαθιές, ώστε υπερβαίνουν τις δυνατότητες των επιμέρους δράσεων.

Μπορεί να αρνηθείς την πλαστική σακούλα στο ταμείο, πιστεύοντας ότι αυτή χειρονομία κάνει κατά κάποιο τρόπο τη διαφορά και στη συνέχεια μεταφέρεις το γεύμα «takeout» σου πίσω στο αυτοκίνητό σου για ένα ταξίδι στο σπίτι εκπομπής άνθρακα.

Ας πούμε ότι είσαι πρόθυμος να κάνεις πραγματικές θυσίες. Πουλάς το αυτοκίνητό σου. Απαρνείσαι το air-condition σου το καλοκαίρι, χαμηλώνεις το σώμα θέρμανσης το χειμώνα. Προσπαθείς να γίνεις ένας άνθρωπος χωρίς αντίκτυπο στο περιβάλλον. Μπορείς, στην πραγματικότητα, να μην έχεις κανένα αντίκτυπο στον πλανήτη. Οι Αμερικανοί θα συνεχίσουν να εκπέμπουν κατά μέσο όρο 20 τόνους διοξειδίου του άνθρακα το χρόνο˙ οι Ευρωπαίοι περίπου 10 τόνους.

Τι γίνεται αν κάνουμε μεγαλύτερη μετάβαση; Είσαι ο Πάπας με ένα δισεκατομμύριο πιστούς, και ας υποθέσουμε ότι όλοι τους παίρνουν τις συμβουλές σου σοβαρά. Αν όλοι οι Καθολικοί μείωναν τις εκπομπές τους στο μηδέν τη νύχτα, ο πλανήτης σίγουρα θα το παρατηρούσε, αλλά η ρύπανση θα εξακολουθούσε να αυξάνεται. Φυσικά, ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι, είτε είναι καθολικοί είτε οπαδοί οποιασδήποτε άλλης θρησκείας ή δόγματος, δε θα κάνει κάτι τέτοιο. Δύο εβδομάδες σιωπής σε ένα βουδιστικό κατάλυμα γιόγκα στα Ιμαλάια με το BlackBerry σου να έρχεται στην πόρτα από το room service; Σίγουρα. Μια ολόκληρη ζωή οικειοθελώς στο πλέγμα; Όχι ευχαριστώ.

Και τώρα εστιάζω μόνο σε εκείνους που μπορούν να μειώσουν τις εκπομπές τους. Όταν η μέση εκπομπή σας είναι 20 τόνοι ανά έτος, το να τους κατεβάσετε σε 18 τόνους είναι τόσο εύκολο όσο το να κάνεις μια εδρομή. Αλλά αν είσαι ανάμεσα στα τέσσερα δισεκατομμύρια του πλανήτη, που κάθε εκπέμπουν ένα τόνο το χρόνο, δε θα έχουν πουθενά να πάνε, αλλά επάνω.

Κορυφαίες επιστημονικές ομάδες και κυρίως κλιματολόγοι λένε ότι πρέπει να μειωθούν παγκοσμίως οι ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου τουλάχιστον κατά το ήμισυ των σημερινών επιπέδων έως το 2050 και ακόμη περισσότερο πράγματα έως το τέλος του αιώνα. Και αυτό θα εξακολουθούσε να σημαίνει αύξηση της θερμοκρασίας και της στάθμης της θάλασσας για τις επόμενες γενιές.

Γιατί, λοιπόν, να κοπιάζεις να ανακυκλώνεις ή κάνοντας το ποδήλατο σου; Επειδή όλοι θέλουμε να κάνουμε κάτι, οτιδήποτε. Καλέστε το «μεροληψία δράσης". Αλλά, δυστυχώς, η μεμονωμένη δράση δεν λειτουργεί. Μας αποσπά την προσοχή από την ανάγκη για συλλογική δράση, και δεν προσθέτει μέχρι να είναι αρκετό. Ιδιοτέλεια και όχι η αυτοθυσία, είναι αυτό που προκαλεί αξιοσημείωτη μεταβολή. Μόνο οι σωστές οικονομικές πολιτικές που θα μας επιτρέψουν ως άτομα να καθοδηγούμαστε από ιδιοτέλεια και εξακολουθούμε να κάνουν το σωστό για τον πλανήτη.

Κάθε τόνος ρύπανσης διοξειδίου του άνθρακα προκαλεί περίπου $ 20 των ζημιών στις οικονομίες, τα οικοσυστήματα και την υγεία του ανθρώπου. Αυτό το σύνολο των 20 κάποιες φορές σημαίνει 400 δολάρια ζημιές αξίας ανά Αμερικανό ανά έτος. Αυτό δεν πρόκειται να είναι ζημιογόνο στο απώτερο μέλλον. Ζημιά είναι αυτό που ο καθένας μας κάνει αυτή τη στιγμή. Ποιος πληρώνει γι 'αυτό;

Πληρώνουμε ως κοινωνία. Η διεθνής πτήση μου προσθέτει κλάσματα μιας δεκάρας στο κόστος όλων των άλλων. Αυτή η γνώση οδηγεί μερικούς από εμάς οικειοθελώς να συμβάλλουμε λίγα δολάρια για να «αντισταθμιστούν» οι εκπομπές μας. Αλλά καμία από αυτές τις πληρωμές δεν παρακινεί κανένα να πετάει λιγότερο. Δεν οδηγεί τις αεροπορικές εταιρείες να στραφούν σε πιο αποδοτικά αεροσκαφών ή διαδρομές. Αν μη τι άλλο, οι αεροπορικές εταιρείες ήδη χρησιμοποιούν εθελοντικά αντισταθμιστικά ως ένα τέχνασμα μάρκετινγκ για να μετατρέψει σε περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένους επιβάτες να αισθάνονται καλύτερα. Το αποτέλεσμα είναι ο πλανητικός σοσιαλισμός στα χειρότερά του: πληρώνουμε όλοι το τίμημα επειδή τα άτομα ξεχωριστά δεν το κάνουν.

Δεν θα αλλάξει έως ότου ένα ρυθμιστικό σύστημα μάς αναγκάζει να πληρώσουμε το μερίδιό μας για τον περιορισμό της ρύπανσης αναλόγως. Περιορισμός, φυσικά, είναι κώδικας για το "cap and trade» (συνθήκη ανώτατου ορίου περιβαλλοντικών εκπομπών και εμπόριο), το σύστημα που βοήθησε να εξαληφθούν σταδιακά οι τιμές στη βενζίνη στη δεκαετία του 1980, μειώθηκε η οξεία ρύπανση βροχής στη δεκαετία του 1990 και φέρνει σήμερα ολόκληρη την αλιεία πίσω από το χείλος του γκρεμού. Το "Cap and trade» για τον άνθρακα, έχει αρχίσει να μειώνει τη ρύπανση του διοξειδίου του άνθρακα στην Ευρώπη, και παρόμοια μοντέλα έχουν καθοριστεί να κάνουν το ίδιο από την Καλιφόρνια έως την Κίνα.

Αλίμονο, αυτή η προσέγγιση έχει κηρυχθεί ως νεκρή στην Ουάσιγκτον, κατά ειρωνεία της τύχης από τους αυτοαποκαλούμενους ελεύθερους εμπόρους (free-marketers). Μια άλλη λύση, είναι ένας φόρος διοξειδίου του άνθρακα, είναι επίσης εκτός συζητήσεων, επειδή είναι απλά ένας φόρος.

Παραβλέπουμε ότι οι αγορές είναι πραγματικά ελεύθερες μόνο όταν ο καθένας πληρώνει την πλήρη τιμή του για τις δράσεις του. Οτιδήποτε άλλο είναι σοσιαλισμός. Η πραγματικότητα είναι ότι δε μπορούμε να ξεπεράσουμε τις παγκόσμιες απειλές που τίθενται από τα αέρια του θερμοκηπίου χωρίς να λέμε την απόλυτα ενοχλητική αλήθεια: το ενδιαφέρον του κόσμου για την παραγωγή των επιμέρους περιβαλλοντικών θυσιών είναι καταδικασμένο να αποτύχει.

Η επιστήμη των πανεπιστημίων μάς λέει ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πραγματική. Και τα οικονομικά μας διδάσκει ότι η ανθρωπότητα πρέπει να έχουν τα σωστά κίνητρα, εάν θέλουν να σταματήσει αυτή η φοβερή τάση.

Μην σταματήσετε την ανακύκλωση. Να μην σταματήσουν να αγοράζετε σε τοπικό επίπεδο. Αλλά προσθέστε την εκμάθηση σε κάποια βασικά οικονομικά να κάνετε τη λίστα σας. Το μέλλον μας θα είναι σε μεγάλο βαθμό καθορισμένο από την ικανότητά μας να παραδεχτούμε την ανάγκη να δοθεί ένα τέλος στον πλανητικό σοσιαλισμό. Αυτό είναι το πιο θεμελιώδες των οικονομικών μαθημάτων και οποιοσδήποτε σοβαρός περιβαλλοντολόγος θα πρέπει να το λάβει σοβαρά υπόψη.

Ο Gernot Wagner είναι οικονομολόγος στο Ταμείο Περιβαλλοντικής Άμυνας και ο συγγραφέας του επικείμενου “But Will the Planet Notice?”

Θέλοντας να σχολιάσω το παραπάνω άρθρο του Gernot Wagner, που εκδόθηκε στις 7 Οκτωβρίου στην New York Times, θα πω εξαρχής ότι αυτή τη φορά περίμενα ως αναγνώστης περισσότερο από κάθε φορά ο τίτλος του, να είναι παραπλανητικός. Θεώρησα πώς στο τέλος θα έχει αποδείξει πόσο σημαντική είναι τελικά η ατομική περιβαλλοντική συνείδηση. Δυστυχώς, ένα άρθρο από μόνο του δε μπορεί ούτως ή άλλως να ανατρέψει τα αυτονόητα. Είναι σε κάθε έναν φανερό από την καθημερινότητά του, από αυτά που βιώνει και ακούει, πως ο πλανήτης τέθηκε προ πολλού σε κατάσταση έκρυθμη. Η πιο βασική απόκριση της έλλειψης των αποθεματικών πλούτων του που μας στέλνει είναι για παράδειγμα η τιμή της βενζίνης ή οι τιμές των καταναλωτικών αγαθών.

ΕΓΩ «μειώνω, επαναχρησιμοποιώ, ανακυκλώνω». Είμαι περιβαλλοντικά ενσυνείδητος, αλλά εξακολουθούν τα πράγματα να μη πηγαίνουν καλά και ακόμα χειρότερα. Αν η βρύση μου «τρέχει» και δεν έχω καλέσει υδραυλικό προφανώς είμαι λιγότερο υπαίτιος για περιβαλλοντική σπατάλη από ένα εργοστάσιο που χρησιμοποιεί τόνους νερού ετησίως για να παράγει τα προϊόντα του. Σαφώς δε θα σώσω τα απειλούμενα είδη ούτε θα επαναφέρω τα εξαφανισμένα, δε θα σταματήσω το κυνήγι φάλαινας, τόνου, φώκιας, αλεπούς, κτλ., ούτε θα επαναφέρω όσα καταναλώθηκαν ή γδάρθηκαν για τις άγριες καταναλωτικές μου διαθέσεις, δε θα επαναφέρω τα τροπικά δάση ούτε και το έδαφος στην πρότερη της διάβρωσης κατάστασή του, δε θα επικολλήσω τους αποσπασμένους πάγους των πόλων, ούτε θα επαναφέρω το νερό που έλιωσε και ανυψώνει τη στάθμη των ακτών, όσο κι αν μειώσω την ετήσια κατανάλωσή μου.

Τίποτα από όσα κάνω εγώ δε μπορούν να σώσουν την κατάσταση. Το γιατί το λέει περιγραφικά ο Wagner: «Οι Αμερικανοί θα συνεχίσουν να εκπέμπουν κατά μέσο όρο 20 τόνους διοξειδίου του άνθρακα το χρόνο˙ οι Ευρωπαίοι περίπου 10 τόνους».

Οποιαδήποτε δράση σε μικροεπίπεδο δε θα μπορέσει να επιφέρει το ζητούμενο σε μακροεπίπεδο. Πλην όμως…

Οποιαδήποτε δράση γίνει habitus, δηλαδή κοινό βίωμα και συνήθεια, στο μεγαλύτερο μέρος των ατόμων τότε θα μπορέσει να δώσει μια κουλτούρα αντιμετώπισης στο επίπεδο της μακροδομής, δηλαδή των τακτικών λειτουργίας των θεσμών και των κυβερνητικών αποφάσεων.

Τι αποφάσεις παίρνονται άραγε σε επίπεδο μεγαλοϊθυνόντων; Ο Wagner μας λέει: «Περιορισμός, φυσικά, είναι ο κώδικας για το «cap and trade» (συνθήκη ανώτατου ορίου περιβαλλοντικών εκπομπών και εμπορίου), το σύστημα που βοήθησε να εξαλειφθούν σταδιακά οι τιμές στη βενζίνη στη δεκαετία του 1980, μειώθηκε η οξεία ρύπανση βροχής στη δεκαετία του 1990 και φέρνει σήμερα ολόκληρη την αλιεία πίσω από το χείλος του γκρεμού. Το «Cap and trade» για τον άνθρακα, έχει αρχίσει να μειώνει τη ρύπανση του διοξειδίου του άνθρακα στην Ευρώπη, και παρόμοια μοντέλα έχουν καθοριστεί να κάνουν το ίδιο από την Καλιφόρνια έως την Κίνα.

Αλίμονο, αυτή η προσέγγιση έχει κηρυχθεί ως νεκρή στην Ουάσιγκτον, κατά ειρωνεία της τύχης από τους αυτοαποκαλούμενους ελεύθερους εμπόρους (free-marketers). Μια άλλη λύση, ένας φόρος διοξειδίου του άνθρακα, είναι επίσης εκτός συζητήσεων, επειδή είναι απλά ένας φόρος».

Και τονίζει: «Κορυφαίες επιστημονικές ομάδες και κυρίως κλιματολόγοι λένε ότι πρέπει να μειωθούν παγκοσμίως οι ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου τουλάχιστον κατά το ήμισυ των σημερινών επιπέδων έως το 2050 και ακόμη περισσότερο έως το τέλος του αιώνα. Και αυτό θα εξακολουθούσε να σημαίνει αύξηση της θερμοκρασίας και της στάθμης της θάλασσας για τις επόμενες γενιές».

Ίσως στο τέλος ο πλανήτης ως πραγματική προσωποποιημένη έννοια με δική του συνείδηση, του οποίου την απεγνωσμένη και πάσχουσα φωνή λαμβάνουμε σε κάθε στιγμή, να έχει ήδη λάβει και αυτός τα δικά του μέτρα ενάντια στην όποια δική μας συνείδηση είτε μικρο- είτε μακρο-επιπέδου, γιατί και αυτά τα δύο επίπεδα χρειάζονται χρόνο για να συντονιστούν, όταν αφορούν το κοινωνικό πεδίο σύγκρισης… Ακόμα και αν εφαρμόσουμε, όπως καλεί αγωνιωδώς ο Wagner, «οικονομικές πολιτικές που θα μας επιτρέψουν ως άτομα να καθοδηγούμαστε από ιδιοτέλεια και να εξακολουθούμε να κάνουμε το σωστό για τον πλανήτη». Ίσως, φοβάμαι, και τότε να είναι ήδη πολύ αργά, για να πάρει ο πλανήτης αυτός το πολύτιμο παρελθόν του πίσω.