Ψηφιακή Παιδεία

            Τι είναι κριτική σκέψη; Σε τι διαφέρει από τον κριτικό γραμματισμό;

            Κριτική σκέψη σημαίνει αποστασιοποίηση (detachment) από τα γεγονότα και επανανοηματοδότηση της αλήθειας, η αξιολόγηση των δεδομένων, η έλλειψη παθητικότητας, η ανάγκη ύπαρξης διαφορετικών οπτικών ως προϋπόθεση της αμφιβολία και της αμφισβήτησης. Η αμφιβολία σ’ όλα τα πράγματα κάνει τον άνθρωπο να προσπαθεί να τα προσεγγίζει με αντικειμενικότητα. Ένας σοφός σκεπτικισμός είναι η πρώτη συμβολή στην αναζήτηση της αλήθειας. Στην προσπάθεια, λοιπόν, της έρευνας για την αλήθεια είναι ανάγκη ν’ αμφιβάλουμε για το καθετί, όσο μπορούμε περισσότερο.

            Τι είναι αντικειμενική αλήθεια; Η επιστημονική αλήθεια είναι αντικειμενική; Με ποιες μεθόδους έρευνας βρισκόμαστε πιο κοντά στην αλήθεια; Στην καθημερινή ανίχνευση της πραγματικότητας υπάρχει αντικειμενικότητα; Πώς συνδέονται η κριτική σκέψη με την αναζήτηση της αντικειμενικής αλήθειας;

            Η κλασική πορεία μέχρι τώρα στην αναζήτηση της αλήθειας ήταν λίγο ως πολύ προκαθορισμένη. Η αρχή στην αναζήτηση της αλήθειας ήταν η παρατήρηση και έπειτα μέσω της μίμησης η αποδοχή των παραδεδεγμένων προτύπων (πρωτογενής σκέψη). Πιο οργανωμένες έννοιες, εμπειρία και αμφισβήτηση αυθεντιών είναι το επόμενο στάδιο στην ανέρευση της αλήθειας (δευτερογενής σκέψη).

            Το σχολείο επίσημα βασίζεται σε αντικειμενικά αποδεκτές αλήθειες, που τις προάγει μέσω της αυθεντίας του δασκάλου. Οι ενδοιασμοί είναι στο αν το σχολείο με αυτόν τον τρόπο καταντάει ένα ίδρυμα, που έχει το σύνδρομο του σωστού- λάθους, με αποτέλεσμα να λειτουργεί μηχανιστικά και να καταντάει ρουτίνα. Χρειάζεται μια εκπαίδευση που θα αμφισβητεί, θα ασχολείται με  τις υποκειμενικές αλήθειες (universal truths). Η ευθύνη, λοιπόν, επιστρέφει στα πανεπιστήμια, εκεί όπου οι πανεπιστημιακοί τομείς λειτουργούν συντεχνιακά, χωρίς μεταξύ τους συνεργασία.

            Χρήσιμη είναι η έννοια του Hubbermass universal truths, δηλαδή οι υποκειμενικές αλήθειες (Ηθική της επικοινωνίας) για την ανάλυση λόγου μέσα από διδασκαλίες, για να ξεφύγουμε από τις δασκαλοκεντρικές διδασκαλίες. Η πρώτη φάση είναι να δίνονται σταδιακά μορφές ελευθερίας στο μαθητή, ώστε να μάθουν να σκέφτονται και να αυτονομούνται. Περισσότερο κοντά βρίσκεται η επιστήμη σήμερα να δεχτεί την ύπαρξη πολλών αληθειών. Η αποφυγή της μίμησης είναι μια άσκηση πολύ δύσκολη. Κατ’ επέκταση τα εκπαιδευτικά curricula οδηγούν συστηματικά στην αποδοχή παραδεδεγμένων αξιών και αληθειών. Χρειάζεται γι' αυτό το λόγο μια ενεργή συμμετοχή μέσω της βοήθειας της κριτικής σκέψης.

            Η κριτική σκέψη είναι η συνέχεια της δημοκρατικής εκπαίδευσης. Σύμφωνα, άλλωστε, με τον Dewey η δημοκρατική- κριτική εκπαίδευση, δεν έχει δεδομένο αποτέλεσμα και όσο πιο απρογραμμάτιστη τόσο περισσότερο ελεύθερη και δημοκρατική γίνεται. Η εμπιστοσύνη σε ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως η κριτική, η συνείδηση, είναι προτιμότερα από την εμπιστοσύνη σε ένα πρόγραμμα περιχαράκωσης. Ο κριτικός γραμματισμός είναι απαραίτητος ως αντίσταση στα υπάρχοντα αναλυτικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Ο κριτικός γραμματισμός δίνει έμφαση στην κοινωνική συνειδητότητα για την ορθή χρήση της εξουσίας. Οι κοινωνικοί μετασχηματισμοί, οι οποίοι συντελούνται μέσω δράσεων, χρειάζονται αμφισβητήσεις των κοινωνικών θεσμών. Στη διαδικασία αυτή σπουδαία είναι η συνειδητοποίηση. Συνειδητοποίηση δηλαδή του εαυτού μου, των επιλογών μου, κτλ. Ο λόγος είναι εξουσία. Για να ελεγχθεί η κατάχρηση της εξουσίας χρειάζεται πάλι ο λόγος και η δράση με την έννοια της ενεργούς συμμετοχής ως μέσα για διαπραγματεύσεις, διεκδικήσεις και αλλαγές υπέρ των ελευθεριών. Η κριτική σκέψη καταλήγει να θέτει ένα θέμα δράσης. Η δράση μπορεί να ανατρέψει τα εμπόδια ελευθερίας στο σχολείο. Οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται πρωτίστως, για να απελευθερώσουν τους μαθητές, να κάνουν θεμιτή χρήση της εκπαιδευτικής εξουσίας.

            Τι είναι σχολικός γραμματισμός:

            Η κατανόηση των νοημάτων ενός κειμένου, η κοινωνική πρακτική που εκπορέει από τα κείμενα μπορεί να λειτουργήσει ως ελευθερωτής της σκέψης και οι εκπαιδευτικοί ως μεταδότες στη διαδικασία αυτή. Αυτή είναι η έννοια του σχολικού γραμματισμού. Critical review: τρόπος ερμηνείας κειμένου, στο οποίο πρώτα αξιολογούνται τα θέματα μέσω ριζοσπαστικών ερωτήσεων, παραμερίζεται η εμμονή στην περιγραφή και προσεγγίζεται η ανάλυση των εννοιών. Ωστόσο, οι παιδαγωγοί χρειάζεται να προσπαθούν να μετασχηματίζουν πρώτα απ’ όλα τον εαυτό τους και τη σκέψη τους και έπειτα να προωθούν την κοινωνία μέσω της εκπαίδευσης.

            Οι δραστηριότητες του σχολείου πρέπει να έχουν ενδιαφέρον και νόημα για τους μαθητές, να δημιουργούν αφορμές για κριτική προσέγγιση, ώστε να μην είναι παθητικοί στη διαδικασία της γνώσης. Απώτερος στόχος είναι η βελτιστοποίηση και η αλλαγή των αναλυτικών προγραμμάτων, που περιχαρακώνουν τις πηγές γνώσης και το περιεχόμενό τους. Ένας εποικοδομητικός τρόπος κριτικής διδασκαλίας είναι ο παραμερισμός του αναλυτικού προγράμματος και ο ορισμός του περιεχομένου της γνώσης από ένα σύλλογο διδασκόντων, ο οποίος θα το παρακολουθεί, θα το εκτιμά και θα το αναθεωρεί.

            Ένα σχολείο χωρίς αναλυτικό πρόγραμμα είναι περισσότερο αποτελεσματικό; 

            Αυτό το μοντέλο εφαρμόζεται στα ΣΔΕ (Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας) και ονοματίζει τη παρεχόμενη γνώση ανάλογα το είδος της γενικά (γλωσσικός/ περιβαλλοντικός/ οπτικός γραμματισμός, κτλ.).

            Άλλες επιλογές βελτίωσης προς ένα κριτικό σχολείο είναι το να μαθαίνει περισσότερο από την κοινωνία και να εμμένει λιγότερο στα κείμενα. Η σύνδεσή του με την πραγματικότητα μπορεί να ξεκινήσει από την ορθολογικότερη επιλογή συγγραμμάτων. Ένα βήμα παραπέρα προς την καλλιέργεια κριτικής σκέψης είναι η παρώθηση των μαθητών για δημιουργία προσωπικών κειμένων από άλλα κείμενα. Έτσι επιτυγχάνεται η βιωματικότητα της εκπαίδευσης. Έτσι, η κοινωνία έρχεται πιο κοντά στο σχολείο και αφουγκράζεται τα προβλήματά της.