23 Ιανουαρίου 2012

ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΑΛΕΒΙΤΣΗΣ - ΠΕΡΙ ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ



Συμπληρώθηκαν τν 1η Μαρτίου δέκα κιόλας χρόνια π τν θάνατο το Χρήστου Μαλεβίτση, το «ποιητ τς φημερίας». σημαντικότερος -κατ τν προσωπική μου ποψη- δοκιμιογράφος το 20ου αἰῶνος στν λληνικ χρο κα νας π τος σημαντικότερους πνευματικος δημιουργος το σύγχρονου λληνισμο, φιέρωσε τ ζωή του στν προσπάθεια γι τν «Φωτισμό» κα τν «Παιδεία» το νθρώπου. Μεγάλο του ργο, μετάφραση στ λληνικ ργων σημαντικν φιλοσόφων τς σύγχρονης Ερωπαϊκς Φιλοσοφίας μ ξέχοντες τος Νικολάι Μπερντιάεφ, Κάρλ Γιάσπερς, Μάρτιν Χάιντεγγερ, ρτέγα Γκασσέτ κ..

Τ ργο του Μαλεβίτση ποτελε ναν ναπόσπαστο κρκο στν διαχρονικ πορεία το λληνισμο, ποος πρέπει ν νοεται μόνον ς μία συγκεκριμένη πρόταση πολιτισμο, παναπ τρόπου το ζν λλ κα το πάρχειν στν κόσμο. λληνισμς συνεχίζει ν φίσταται, σχέτως τς κατάντιας κα τς παρακμς τς κρατικς κφρασης τν Νέο - λληνων στ δύο σημεριν τους κράτη. δημοσίευση το πι κάτω κειμένου ξυπηρετε διπλ στόχο: φ’ νός, τ θέμα κα παρουσίασή του π τν Μαλεβίτση γγίζουν μεσα τν στχο τς «πι-Κοινωνίας» κα τς ληθος συν-υπάρξεως «ν Κοινωνί» ατο το στοχώρου κι φ’ τέρου, εναι να π τ πι χαρακτηριστικ κείμενα το Μαλεβίτση που καταδεικνύεται σκέψη του λλ κα τ διαφωτιστικό του ργο κα προσφορά του στν λη νθρωπότητα. τσι, τιμται κατ τ δυνατν καλύτερα μνήμη του ποία ς εναι Αώνια. Κα πως λέει κα διος: « νον νοείτω». [Θ.Δ.Γ.]




Τ ζήτημα τς «θανασίας τς ψυχς» εναι π τ ψιστα δεδομένα το νθρώπου. Διότι ξιώνει παξιώνει τν νθρώπινη παρξη στν κόσμο, νάλογα μ τν πάντηση πο θ λάβει. ν δηλαδ ψυχ εναι θάνατη θνητή.

πειδ κριβς τ ζήτημα εναι τ ψιστο, ποτ δν μπορε ν διατυπωθε παρκς. Κα λοι ο ροι πο χρησιμοποιονται εναι πρόσφοροι, κόμη κα δια λέξη «θανασία». Εναι πρόσφοροι, πειδ κάθε ρος εναι ντικειμενοποιητικός. Κα ταν φαρμόζεται γι δήλωση «πράγματος» πο δν πιδέχεται ξαντικειμενίκευση, πραγματοποιεται κάτι τ ταίριαστο, κάτι πο κθέτει κα τ «πράγμα» κα τ «λέξη» του. Δν διάζει στ πράγμα ν μιλμε γι τν «θανασία τς ψυχς» μ τν ατ πνευματικ γερσιμότητα πο ξιώνει μιλία μας γι τν «σκληρότητα το χάλυβα». Τ δίλημμα πάρχει δν πάρχει θανασία δν εναι μόλογο πρς τ δίλημμα πάρχει δν πάρχει χιονάνθρωπος τν μαλαΐων. Τ διο τ «δίλημμα» στν περίπτωση τν ψίστων δεδομένων τς νθρώπινης παρξης εναι κτς κλίματος κα κτς κλίμακος.

λλ τίθεται κα λλις τ ζήτημα. Διερωτται κανες κατ πόσον νας νθρωπος πρέπει ν πιτρέπει στν αυτό του ν ποφαίνεται γι τέτοια κορυφαα ζητήματα τς πάρξεως, ταν γνωρίζει διος τι στερεται νάλογων προσωπικν μπειριν, λλ στερεται κα κείνης τς στορικς διαισθήσεως, στε ν μ θεωρε νόητα σα μεγάλα πνεύματα τς νθρωπότητας δν συμφωνον μαζί του. ποιος μι φορ στ ζωή του νιωσε γνήσια κα αθεντικ ρωτευμένος δν μπορε τν πσα ρα το βίου του κα στν πάντα τόπο ν προσποιεται τν ρωτευμένο. Πολ περισσότερο ταν δν νιωσε ποτ τν ρωτα. Κα κόμη περισσότερο ν δν κλιμακώθη πρς τ νω ποτ παρξή του, στε μι πρόσμενη στιγμ ν το ποκαλυφθε να λλο νόημα το πάρχειν στν κόσμο. ν δν συμβαίνουν ατ χι μόνον κφραση «θανασία τς ψυχς» δν εναι πόρτα πο νοίγει πρς τ λλο νόημα, λλ ντίθετα εναι πόρτα πο κλείνει. Βέβαια στν κάθε νθρώπινη συνείδηση κρίνεται τ λον. Γι’ ατ λλίμονο στ λον, ταν κάθε μερικ συνείδηση ποφαίνεται γι’ ατό. Τότε πλς καθίσταται λοκληρωτική, δηλαδ βάναυση, κόμη κα δαιμονική. Κα πόφαση περ τς θανασίας τς ψυχς φορ τ λον, καθ’ σον τ λον φανίζεται στν νυπαρξία ταν στ τέλος κάθε ψυχ βυθίζεται στν νυπαρξία. Συνεπς συνείδηση πο θ ποφανθε γι τ λον πρέπει δια ν χει ναχθε στν βίωση κα τν ννόηση το λου - π γωγή. Κα μάλιστα ρμόδια γωγή. πιστημονικο τύπου γωγ εναι κατάλληλη ν μιλήσει περ το λου, πειδ τ λον τ συνθέτει π τν θροιση τν μερικν. Γι’ ατ πιστημονικ συνείδηση εναι πάντοτε μερική. τομοκρατία τς πιστημονικς ποχς δημιούργησε πληθώρα λοκληρωτικών συνειδήσεων, βαναύσων κα δαιμονικν.

Στ ψιστα δεδομένα τς νθρώπινης παρξης δν φθασε νθρωπος δι μις. Χρειάστηκε μακρ παράδοση χιλιετιν γι ν χθε σ ατ τ λλως πρόσιτα πίπεδα. ρα, γι ν μιλμε γκύρως περ τς «θανασίας τς ψυχς» πρέπει ν ρχόμαστε π ατ τν παράδοση, ν κρατμε τν πόληξη τς κόκκινης κλωστς της. Ατ καμε νας μέγας Πλάτων. κολούθησε τν κόκκινη κλωστ τς ρφικς παραδόσεως, ταν νοιξε τ στόμα του γι ν μιλήσει γι τν θανασία τς ψυχς. Κα παράδοση εναι ζωνταν ρεμα μπειριν κα χι συλλογισμο στ σειρά. Πολ περισσότερο δν εναι ποδείξεις. πειδ θανασία εναι κατάσταση τς ψυχς κα χι περιεχόμενό της. Μι κατάσταση πο συνειδητοποιεται στ βάθος τς προσωπικς ζως. Γι’ ατ μπορε ν χει κα λλα νόματα. ρα κα λλους τρόπους ννοήσεώς της. Θ λέγαμε πς « θανασία λέγεται πολλαχς». Τ τι διαρκε ες τν αώνα τν παντα εναι νας π τος τρόπους πο «λέγεται». Κα μ τν ρο θανασία λέγεται περβατικότητα τς παρουσίας το νθρώπινου προσώπου τς μπρόσωπης ψυχς.

λλ τσι φτάνουμε σ να τρίτο σημεο, πο πρέπει ν τονισθε μ μφαση. Παιδεία δν εναι δοξογραφία. σύγχρονος μορφωμένος νθρωπος γνωρίζει τν κόσμο το πνεύματος γκυκλοπαιδικά. χει καταχωρήσει τ περιεχόμενα το πνεύματος ς «δόξες» τν λαν κα τν φιλοσόφων κα κε ξαντλεται. Κα ξαντλεται πολ νωρίς, στν προθάλαμο το πνεύματος. Κα μετοχ κα κοινωνία -χι δοξογραφικ γνώση- μ τ ψιστα δεδομένα τς νθρώπινης παρξης εναι τ κατ’ ξοχν ργο τς παιδείας. Ατ κριβς πραγματοποιε Πλάτων. Εαγγελίζεται τν ναστημένη παρξη στν τόπο τς σχατης λήθειας.

Κι στόσο τ ζήτημα τς θανασίας τς ψυχς, χι μόνον δν εναι πιστημονικό, λλ δν εναι οτε φιλοσοφικό. πειδ «θανασία» δν εναι ννοια. πως δν εναι ννοια κα ρος ψυχή. Βεβαίως εναι κα ννοιες, μως γι τν οκονομία το Λόγου. Γι’ ατ κα ο «ννοιες» θανασία κα ψυχ δν ρίζονται. Ο διες μς ρίζουν. Τ ζήτημα λοιπν τς θανασίας τς ψυχς εναι θρησκευτικ κα μόνον σ τμόσφαιρα θρησκευτικ συζητεται νομίμως. Κα εναι θρησκευτικ πειδ τ ριζώματα τς νθρώπινης παρξης π τ φύση τους εναι θρησκευτικά, δηλαδ χαρακτηρίζονται π τ «δεινότητα το ερο», π τ numinosum.

ξω π τς παρακάτω προϋποθέσεις, τς ποες θεσε στορία κα πείρα το πνεύματος, λόγος γι τν θανασία τς ψυχς περιπίπτει σ θνητ φλυαρία. λλ ταν μιλμε γι τν θανασία τς ψυχς μφαση δίνεται στν θανασία. Κα μως δν πρόκειται γι τν θανασία ς τοιαύτη, πο εναι κάτι τ φηρημένο, λλ πρόκειται γι τν ψυχή. Θέλουμε ν γνωρίσουμε ν πάρχει χι θανασία. Μήπως γνωρίζουμε τί εναι ψυχή; Διότι θανασία εναι τς «ψυχς». Καθόλου -μ καθόλου- δν εναι ατονόητο τί εναι ψυχή, πς εναι κα ν «εναι». Κα προπαντς δν διδάσκεται ν ψυχρ τί εναι ψυχή. Ατ πο βιώθηκε ς ψυχ ρχεται π τ ζωνταν ρεμα τς παραδόσεως. ν ατ τ ρεμα χει καταποθε π τν ρημο τς ποχς μας, τότε περιττεύει κάθε λόγος περ ατς, γιατ θ πρόκειται γι λόγο ργό. Κα ατ χει συμβε. Τ ρεμα χει καταποθε. κόμα κα ατο πο χουν ταχθε γι τν παροχέτευση το ρεύματος, τ χουν λησμονήσει, πειδ χει ρημωθε (συν)εδησή τους. μως σ παράμερα κρυφ ρυάκια κελαρύζει κόμα μι λιγν συρμ ζντος δατος, νάκουστη κα μυστική.

ν πάρχουν διάφορες κδοχς γι τν ψυχή, τότε νθρωπος καλεται ν προσεγγίσει κείνη τν κδοχή, που θανασία τς ψυχς εναι κάτι τ ατονόητο, που δν χρειάζεται καμι θεωρία, καμι πόδειξη, κανένας συλλογισμός. λα ατ εναι μμεσοι δρόμοι, πο δν δηγον παρ μόνο στν ρνηση. πειδ κατάφαση περ τς θάνατης ψυχς προέρχεται π τν δια τν ψυχή, π μέσα της, που ψυχ κα θανασία ταυτίζονται. φ’ σον βιώνει κανες τν θάνατη ψυχή, δν χρειάζεται καμία μαρτυρία ξωθεν. Τ τι εναι κανες ρωτευμένος, δν χρειάζεται ν το τ ποδείξουν συλλογισμοί, το ρκε μεσότητα τς ποκαλύψεως. Ατ πολ περισσότερο συμβαίνει μ τν μεσότητα τς ποκαλύψεως τς θάνατης ψυχς, πειδ πρόκειται γι τν μεγάλο ρωτα, καλύτερα γι τν γιότητα το πνεύματος. Τ πάντα μπορον ν διαψεύδουν ατ τν ποκάλυψη. Εναι διάφορο. Διότι τ πάντα εναι ξωτερικότητα, κα ξωτερικότητα πράγματι εναι θνητή. Τ βλέπουμε πο ναλίσκεται π τν χρόνο. Τ φανερωμένο μυστικ μως τς ψυχς διαφορε γι τν χρόνο. Κα μόνο γι’ ατ κηρύσσεται θάνατο. ψυχ ποία διαφορε γι τν χρόνο εναι θάνατη. ψυχ ποία νδιαφέρεται γι τν χρόνο εναι θνητή. ψυχή δν εναι κ προοιμίου θάνατη. ψυχ καλεται στν θανασία. Διότι ψυχ δν εναι πράγμα, στε ν χει δεδομένες διότητες. Εναι κάλεσμα.

Επαμε πς φιλοσοφία δν εναι ρμόδια γι ν πραγματευθε τ ζήτημα τς θανασίας τς ψυχς. Κι στόσο μέχρι τώρα μιλήσαμε κατ τρόπο φιλοσοφικό. Διότι κφραση «θανασία τς ψυχς» εναι φιλοσοφική. ντίστοιχη θρησκευτικ κφραση μς χει παραδοθε λως ρμοδίως. Εναι «ζω αώνιος». ποιος βιώσει τ περινόητο τς παρξης τς «ζως» θ τ βιώσει κα ς «αώνιο». θάνατος τς ψυχς κα τς ζως δν ναιρε τν θανασία τους κα τν αωνιότητά τους. Διότι ατ τ δύο τελευταα δν εναι συνέχιση τς ζως σ λλο πίπεδο. Οδόλως. τσι μως μπαίνουμε στ κοσμικ δράμα τς νθρώπινης παρξης, που φιλοσοφία δν χωρε. Χωρε θρησκευτικ ζωή. ποία σ δηγε στος κρημνος το ντος τος φριχτούς. Πο μόνο βεβαιότητα τς αωνιότητας σ σώζει. Τν ποία μπορε κα ν μν χεις. ν ντιληφθες μως τι λλειψη εναι θανατερ κρίσιμη, θ τν λάβεις. λλις δν θ τν λάβεις ποτέ. αωνιότητα εναι ποιοτικς τρόπος πάρξεως. ς διαρκε κα μι στιγμή. στιγμ ατ εναι θάνατη.

ζω αώνιος εναι σχατο κινδύνευμα. Μόνον τότε ποκτται κα σχατη βεβαιότητά της. Δν μπορε μόνη της ψυχ ν φτάσει σ ατς τς ριζικς ποκαλύψεις τς οσίας της. Γι’ ατ ατς πο τς φανέρωσε ναγνωρίστηκε ς Θεός.

Πόση γωνία κλείνει λη ατ περιαγωγ στ ρια. Γι’ ατ Ψαλμωδς κζητε τν φωτισμ νωθεν. «Φώτισον τος φθαλμούς μου να μ πνώσω ες θάνατον». στόσο, μες ο σύγχρονοι πιμένουμε ν πνώττουμε ες θάνατον. ν εναι περαρκετ νδειξη τι λοι ζομε σ ξυπνημό, πο δη εναι τ θαμα τν θαυμάτων. πότε θανασία εναι πολ μικρότερο θαμα. ψυχ εναι ατογνωσία ατο το ξυπνημο. Κα ατογνωσία τς θανασίας του. δια ατογνωσία εναι θάνατη. Εναι ζω θάνατος. νον νοείτω.

Περιοδικ «Εθύνη», τεχος πριλίου 1992 κα στ βιβλίο το δίου: « Ζω κα τ Πνεμα - δοκίμια γι τν σχατη μέριμνα το νθρώπου», κδόσεις Παρουσία, 1997.

* φωτογραφία δείχνει τν προτομ το Χρήστου Μαλεβίτση ποία βρίσκεται στν Φιλοθέη που Μαλεβίτσης ζησε π τ δεκαετία το 1960 ς τν θάνατό του.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

back to top