Ψηφιακή Παιδεία

Οι βασανιστές «γεννιούνται ή γίνονται;». Το ερώτημα έχει από χρόνια απασχολήσει τους επιστήμονες, λόγω της διαχρονικότητας του φαινομένου. Την απάντηση θα αναζητήσουμε στην έρευνα-μελέτη της Μίκας Χαρίτου-Φατούρου, που κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Ο βασανιστής ως όργανο της κρατικής εξουσίας» (εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα). Η έρευνα βασίστηκε στα βασανιστήρια των ΕΣΑτζήδων κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας και εμπλουτίστηκε με σημαντικά στοιχεία από ανάλογες έρευνες επιστημόνων σε διάφορα κράτη.
Η κυρία Χαρίτου-Φατούρου, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, είναι διεθνώς γνωστή για τις μελέτες της περί ψυχολογίας των κρατικών οργάνων καταστολής, θέμα για το οποίο πρόσφατα εξέδωσε δύο βιβλία από τους εκδοτικούς οίκους Routledge Press και University of California Press.
Θα παραθέσω μερικά στοιχεία από την έρευνα. «Καθώς η δίκη των βασανιστών του EAT/ΕΣΑ προχωρούσε σάστισα με όσα παρακολουθούσα. Τα πρώην μέλη της Στρατιωτικής Αστυνομίας κατηγορούσαν άμεσα ή έμμεσα τους ανωτέρους τους ότι τους είχαν "μετατρέψει" σε βασανιστές. Σιγά σιγά αυτοί οι άνθρωποι αποκάλυψαν μια συνταρακτική ιστορία, το πέρασμά τους από τα κέντρα εκπαίδευσης της Στρατιωτικής Αστυνομίας και την κατάληξή τους να γίνουν βασανιστές. Σταδιακά έγινε φανερό ότι περιέγραφαν ένα προσεκτικά σχεδιασμένο σύστημα εκπαίδευσης του οποίου υπήρξαν τα θύματα». Οι κρατικοί βασανιστές δεν είναι άτομα με σαφή προδιάθεση που αρέσκονται να βασανίζουν ανθρώπους, αλλά συνηθισμένοι άνθρωποι, που επιλέγονται με κάποια ειδικά κριτήρια και εκπαιδεύονται για να γίνουν βασανιστές υπακούοντας σε κάποια εξουσία βίας...
Δυστυχώς φυτώρια βασανιστών δεν ανθούν μόνο σε δικτατορικά καθεστώτα, αλλά και σε κράτη τα οποία κυβερνώνται από πολιτικές ηγεσίες δημοκρατικά εκλεγμένες. Στο βιβλίο της κυρίας Χαρίτου-Φατούρου καταγράφονται τα εξής: «Σχεδόν τα τρία τέταρτα των αξιωματικών που κατηγορήθηκαν για σφαγές κατά τον εμφύλιο πόλεμο στο Ελ Σαλβαδόρ είχαν εκπαιδευθεί στη Στρατιωτική Σχολή στο Fort Benning των ΗΠΑ. Μερικοί από τους διακεκριμένους απόφοιτους της ίδιας σχολής, όπως ο δικτάτορας του Παναμά Νοριέγκα, ο αρχηγός της αργεντινής χούντας Γκαλτιέρι, ο πρόεδρος της Ονδούρας Γκαρσία και ο πρόεδρος της Βολιβίας Μπάντζερ, ευθύνονται για κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων... Αλλά και στη δίκη των βασανιστών στην Ελλάδα υπήρξαν ενδείξεις ότι μερικοί από τους αξιωματικούς που δικάζονταν είχαν εκπαιδευθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες».
Οι βασανιστές, λοιπόν, δεν γεννιούνται, αλλά «κατασκευάζονται». Βέβαια και οι βασανιστές έχουν τη δική τους ευθύνη. Aλλά την κύρια ευθύνη έχουν τα καθεστώτα που «κατασκευάζουν» τους βασανιστές.
Η άλλη όψη του προβλήματος είναι ότι έχουν μειωθεί τα αντανακλαστικά των πολιτών και οι αντιδράσεις σε φαινόμενα οργανωμένων βασανισμών. Τη στάση του «θεατή» και τις συνέπειές της έχει περιγράψει δραματικά ο πάστορας Martin Niemoller: «Στη Γερμανία οι ναζιστές πρώτα ήρθαν για τους κομμουνιστές, και εγώ δεν μίλησα γιατί δεν ήμουν κομμουνιστής. Μετά ήρθαν για τους Εβραίους, και εγώ δεν μίλησα γιατί δεν ήμουν Εβραίος. Μετά ήρθαν για τους συνδικαλιστές, και εγώ δεν μίλησα γιατί δεν ήμουν συνδικαλιστής. Μετά ήρθαν για τους καθολικούς, εγώ ήμουν προτεστάντης και γι' αυτό δεν μίλησα. Μετά ήρθαν για μένα, αλλά τότε δεν είχε μείνει πια κανείς να μιλήσει για κανέναν».

Διασκευασμένο άρθρο του ΓΙΩΡΓΟΥ ΡΩΜΑΙΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 23-05-2004