24 Οκτωβρίου 2011
Σχολική Βία – Bulling
Ορισμός της σχολικής βίας,
Χαρακτηριστικά των θυτών και των θυμάτων,
Πρόληψη του bullying
γράφει η Γεωργίου Σοφία*
1. Ορισμός της σχολικής βίας
Η σχολική βία και επιθετικότητα, διεθνώς, ονομάζεται «bullying», που σημαίνει την επικράτηση του δυνατότερου στον ασθενέστερο μέσω της τρομοκρατίας και του εκφοβισμού. Ο όρος αυτός μπορεί να περιγραφεί ως η συστηματική κατάχρηση της εξουσίας και περικλείει πράξεις παραβατικού χαρακτήρα, οι οποίες εκδηλώνονται μεταξύ ανηλίκων και έχουν επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα. Στην Ελλάδα ο όρος «bullying» μεταφράζεται συνήθως ως παληκαρισμός ή νταηλίκι και απειλεί συνήθως ένα μεγάλο μέρος των μαθητών του δημοτικού127. Το «bullying» πολλές φορές δεν είναι εύκολο να καθοριστεί, αφού κάθε πρόσωπο, κάθε οικογένεια, κάθε σχολείο και κάθε κοινότητα μπορούν να ορίζουν διαφορετικά τη βία και τη σύγκρουση. Ο εκφοβισμός μπορεί να γίνεται μόνο από ένα άτομο ή από μια ομάδα ατόμων και ο πιο δυνατός ανήλικος ή η πιο δυνατή ομάδα προσβάλλει ή επιτίθεται στον πιο αδύνατο ανήλικο ή την λιγότερο δυνατή ομάδα ανηλίκων. Έτσι χρησιμοποιείται η δύναμη κάποιου για να βλάψει, να εκφοβίσει ή να ταπεινώσει κάποιον άλλον. Το πρόβλημα αυτό εντοπίστηκε πριν 75 χρόνια περίπου, χωρίς όμως να υπάρξει κάποια αξιόλογη αντιμετώπιση, με αποτέλεσμα να υπάρξει επιδείνωση του προβλήματος128. Το «bullying129» υπάρχει σε πολλά σχολεία και προκαλεί πολλά προβλήματα μεταξύ των δασκάλων, των γονιών και των παιδιών130.
Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για την περιγραφή αρκετών αρνητικών τύπων συμπεριφοράς από ένα απλό πείραγμα και την αδιαφορία μέχρι πολύ σοβαρές επιθέσεις και καταχρήσεις (π.χ. λεκτική επίθεση, ελαφριά κτυπήματα, σπρωξίματα, προσβλητικές χειρονομίες, απειλές, διάδοση φημών, σαρκασμός, κλοπή προσωπικών αντικειμένων, σκληρές πράξεις που μπορούν να είναι πολύ καταστρεπτικές, κοινωνική απομόνωση και σκόπιμος αποκλεισμός από την ομάδα). Η μορφή που εκδηλώνεται το bullying μπορεί να είναι σωματική, λεκτική ή συναισθηματική-κοινωνική. Ο εκφοβισμός μπορεί επίσης να καθοριστεί ως η μορφή βίας, η οποία δεν έχει ποινικοποιηθεί.
Ερευνητές στη Γερμανία υποστηρίζουν ότι υπάρχουν 500000 περιπτώσεις εκφοβισμού στα σχολεία την εβδομάδα ή 100000 ανά σχολική ημέρα. Επίσης στη Δανία καθημερινά βιώνουν τον εκφοβισμό γύρω στις 10000 μαθητές. Οι αριθμοί που παρουσιάζονται είναι παρόμοιοι στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επομένως ο εκφοβισμός είναι μια μόνιμη συμπεριφορά και μια καθημερινή εμπειρία των μαθητών. Το 10-15% των μαθητών είναι θύματα, από τους οποίους το 4% αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρά προβλήματα εκφοβισμού131, ενώ οι θύτες φτάνουν το 5-10%132.
Μια νέα μορφή του bullying είναι το Fotobullying και το Cyber bullying133. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για τον εκφοβισμό και την παρενόχληση μέσω των ηλεκτρονικών συσκευών, μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων, κινητών τηλεφώνων, blogs, και ιστοχώρων. Περιλαμβάνει την επαναλαμβανόμενη θυματοποίηση, η οποία γίνεται μέσω του ηλεκτρονικού κειμένου. Επίσης μπορεί να περιλαμβάνει απειλές, σεξουαλική παρενόχληση ή μειωτικούς χαρακτηρισμούς ή τη δημοσιοποίηση των προσωπικών στοιχείων των θυμάτων στο διαδίκτυο.
Το διαδίκτυο προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα στα άτομα που θέλουν να παρενοχλούν αφού μπορούν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους και μπορούν να απειλούν τον οποιοδήποτε, ακόμη και άτομα που σε άλλη περίπτωση δεν θα μπορούσαν να απειλήσουν (π.χ. μικρότερος να απειλεί μεγαλύτερο). Επίσης τα ηλεκτρονικά φόρουμ δεν επιβλέπονται, δεν ελέγχονται ούτε λογοκρίνεται το περιεχόμενο τους. Όσον αφορά τους έφηβους, στις μέρες μας συνήθως γνωρίζουν πολύ περισσότερα για το διαδίκτυο από τους γονιούς τους και έτσι μπορούν να δρουν χωρίς τον έλεγχο τους134.
Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια έκαναν την εμφάνιση τους στο διαδίκτυο κάποια βίντεο με παιδιά που γρονθοκοπούνται μεταξύ τους. Τα φιλμ αυτά βιντεοσκοπούνται στα κινητά από συμμαθητές τους, οι οποίοι δεν παρεμβαίνουν για να δοθεί ένα τέλος σε αυτούς τους καβγάδες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις δημιουργούν με τον τρόπο τους μεγαλύτερες εντάσεις, έτσι ώστε να έχουν ακόμα πιο βίαια πλάνα των συμμαθητών τους που καβγαδίζουν. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα επεισόδια βίας διαδραματίζονται στη σχολική τάξη κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Οι επισκέπτες στα site που απεικονίζουν τέτοιες σκηνές στο διαδίκτυο ανέρχονται σε εκατομμύρια παγκοσμίως, χωρίς να λαμβάνονται μέτρα για την εξάλειψη του φαινομένου και της προώθησης της παιδικής βίας και επιθετικότητας μέσω του διαδικτύου135. Όσον αφορά αυτή τη νέα μορφή άσκησης βίας είναι απαραίτητο να αναθεωρηθεί η υφιστάμενη νομοθεσία, αφού δεν περιλαμβάνεται σε αυτή, έτσι ώστε να μπορούν να προστατευθούν τα θύματα.
Σύμφωνα με τον Olweus, κατά το bullying υπάρχει διαφορά δύναμης μεταξύ θύτη και θύματος τέτοια ώστε το θύμα να αδυνατεί να αμυνθεί και να αντιδράσει. Εμφανίζεται σε πολλές ηλικιακές ομάδες, από τα μικρά παιδιά μέχρι τους ενήλικες και παρουσιάζεται συνήθως όταν υπάρχει έλλειψη αγάπης και πειθαρχίας στην παιδική και την εφηβική ηλικία. Όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά είναι πιο συνηθισμένες οι σωματικές απειλές και όσο μεγαλώνουν, πιο συχνές οι λεκτικές και ψυχολογικές απειλές. Όσον αφορά το φύλο, τα αγόρια ασκούν ή βιώνουν πιο συχνά τη σωματική και λεκτική μορφή και με άμεσο τρόπο, ενώ τα κορίτσια ασκούν ή βιώνουν τη λεκτική και ψυχολογική μορφή, με έμμεσο τρόπο. Επίσης είναι ένα φαινόμενο το οποίο δεν αποκαλύπτεται συχνά, αφού τα θύματα φοβούνται να μιλήσουν και να πουν τι βιώνουν136.
1.1. Χαρακτηριστικά των θυτών και των θυμάτων
Οι θύτες (bullies όπως έχουν ονομαστεί) θέλουν να αισθάνονται ισχυροί, να επιβεβαιώνουν τη δύναμη τους, γι’ αυτό όταν κακομεταχειρίζονται τους άλλους αισθάνονται ευχαρίστηση και ικανοποίηση. Επίσης δικαιολογούν τις ενέργειες τους με τον ισχυρισμό ότι για αυτές τούς προκάλεσαν τα ίδια τα θύματα. Είναι αντιδραστικοί, αντικοινωνικοί και οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετωπίζουν το διαχειρίζονται με βιαιότητα. Επιπρόσθετα έχουν τη τάση να παραβαίνουν τους σχολικούς κανόνες. Συνήθως είναι άτομα που προέρχονται από οικογένειες όπου παρατηρείται σωματική κακοποίηση και παραμέληση. Είναι άτομα τα οποία χαρακτηρίζονται από ένα υπερτροφικό «εγώ», από αυταρέσκεια, αρχηγική και αυταρχική συμπεριφορά και κομπορρημοσύνη.
136 Smith K., Morita Y., Junger-Tas J., Olweus D., Catalano R., Slee P., (1999), The Nature of school Bulling, A Cross-National Perspective, Routledge, London and New York, p.2.
Αντίθετα τα θύματα των bullies είναι ήσυχοι, ευαίσθητοι, αγχώδεις και ανασφαλείς μαθητές, που σπάνια αμύνονται ή αντεπιτίθενται σε αυτές τις προσβολές. Στις πλείστες περιπτώσεις είναι πιο αδύναμοι, τόσο σωματικά, όσο και ψυχολογικά, από τους συνομήλικους τους και διακατέχονται από συναισθήματα απόρριψης και καταδίωξης. Χαρακτηρίζονται από κοινωνική αποστροφή και φτωχή ακαδημαϊκή μόρφωση ή είναι μαθητές με ανεπτυγμένη μαθητική κουλτούρα. Συχνά είναι παιδιά με διαφορετική εθνικότητα ή θρησκεία ή παιδιά με αναπηρίες. Το κοινό στοιχείο που χαρακτηρίζει θύτες και θύματα είναι η ανασφάλεια την οποία εκφράζουν με διαφορετικό τρόπο.
Το φαινόμενο αυτό είναι πολύ πιθανόν να δημιουργήσει ένα κλίμα φόβου και ανασφάλειας στο σχολείο, ενώ τα θύματα αλλά και οι θύτες αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να κάνουν φίλους, μαθησιακές δυσκολίες ή αποτυχίες στο σχολείο, αισθάνονται μοναξιά και υιοθετούν προβληματικές συμπεριφορές (βανδαλισμούς, κλοπές, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, αποβολές ή διακοπή του σχολείου). Το δυσμενέστερο στοιχείο του bullying φαίνεται ότι είναι το γεγονός ότι οι θύτες διατηρούν αυτή τη συμπεριφορά και μετά την ενηλικίωση τους137, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να δημιουργήσουν μια ομαλή κοινωνική ζωή ή να οδηγηθούν στην παραβατικότητα.
1.2. Πρόληψη του bullying
Ένας από τους πρώτους ερευνητές που ασχολήθηκε με το bullying είναι ο D. Olweus, ο οποίος για την πρόληψη του φαινομένου πρότεινε ένα πρόγραμμα138 στο οποίο εμπλέκονταν μαθητές, γονείς και το προσωπικό του σχολείου. Το πρόγραμμα, το οποίο εφαρμόστηκε στη Σουηδία, Νορβηγία και στις ΗΠΑ, περιελάβανε την ενημέρωση για το πρόβλημα, τη βελτίωση των σχέσεων των εμπλεκόμενων ατόμων, τη μεσολάβηση για την εξάλειψη του φαινομένου, τη θέσπιση κανόνων κατά του bullying και την προστασία και υποστήριξη των θυμάτων. Όσον αφορά την εφαρμογή του προγράμματος, το προσωπικό του σχολείου καλείται να διεξάγει έρευνα (ανώνυμα ερωτηματολόγια) μεταξύ των μαθητών για να διαπιστώσουν την έκταση του προβλήματος, να αυξήσει την επιτήρηση των μαθητών κατά τα διαλείμματα και να διεξάγει σχολικές συναντήσεις (τόσο με τους μαθητές, όσο και με τους γονείς), για τη συζήτηση του θέματος. Στην τάξη επιβάλλουν κανόνες κατά του bullying και κάνουν συχνές συναντήσεις με τους μαθητές για να συζητούν το πρόβλημα. Τέλος το προσωπικό του σχολείου καλείται να μεσολαβήσει μεταξύ των θυτών, των θυμάτων και των γονέων τους, έτσι ώστε να εξασφαλίσουν τη διακοπή του bullying. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα υπήρξε αρκετά αποτελεσματικό, αφού βοήθησε στη μείωση του bullying, γύρω στο 50% περίπου και παράλληλα βελτιώθηκε το κλίμα του σχολείου και μειώθηκαν οι αντικοινωνικές συμπεριφορές139.
Επαγγελματίες εκπαίδευσης από την Ελλάδα, τη Γερμανία, τη Σλοβενία και τη Φινλανδία δημιούργησαν ένα πρόγραμμα, το λεγόμενο «Daphne 2», το οποίο έχει ως στόχο την αντιμετώπιση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς και την καταπολέμηση όλων των τύπων της βίας ενάντια στα παιδιά, τους νέους και τις γυναίκες της Ευρώπης (βία στην οικογένεια, βία στα σχολεία και άλλα ιδρύματα, βία στην εργασία κλπ). Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2004 και θα διαρκέσει έως το 2008. Μεταξύ άλλων οι δράσεις που περιλαμβάνει είναι η αντιμετώπιση του εκφοβισμού που βιώνουν παιδιά και νέοι με μαθησιακές δυσκολίες αφού είναι μια ιδιαίτερα ευάλωτη ομάδα
στην κοινωνία που υφίστανται συχνά εκφοβισμό και την καλλιέργεια της αποδοχής της διαφορετικότητας, έτσι ώστε να καταπολεμηθεί ο ρατσισμός στα σχολεία.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ένα εγχειρίδιο το οποίο απευθύνεται προς τους εκπαιδευτικούς και στο οποίο αναφέρονται κάποια βασικά στοιχεία για τον εκφοβισμό. Καταρχήν για να βοηθήσουν οι δάσκαλοι πρέπει να γνωρίζουν τι είναι ο εκφοβισμός και ποιες είναι οι ενδείξεις από τις οποίες μπορούν να τον αντιληφθούν. Ένας δάσκαλος πρέπει να ανησυχήσει για ένα παιδί, όταν υπάρχει μεγάλος αριθμός απουσιών από το σχολείο, όταν η συμπεριφορά του μαθητή αλλάζει και είναι επιθετική προς τους άλλους, όταν αλλάζει ξαφνικά φίλους, όταν παρατηρεί ότι κάποιοι μαθητές είναι συχνά άρρωστοι. Επίσης όταν βλέπει μαθητές που είναι μόνοι τους κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων, όταν πέφτουν ξαφνικά οι βαθμοί τους και δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν στο μάθημα.
Σημαντικό είναι όταν βλέπουν τραυματισμούς στους μαθητές, για την πρόκληση των οποίων δεν μπορούν να δώσουν μια πειστική εξήγηση, όταν υπάρχουν μαθητές οι οποίοι έχουν χάσει βιβλία, χρήματα ή άλλα προσωπικά αντικείμενα και δεν μπορούν να εξηγήσουν πως έγινε αυτό, να ψάχνουν πως συνέβηκαν αυτά. Στις περιπτώσεις που διαπιστώνεται ο εκφοβισμός, για την αντιμετώπιση του πρέπει να υπάρχει συνεργασία μεταξύ δασκάλων και γονιών. Τέλος το σχολείο πρέπει να έχει καλές σχέσεις και συνεργασία με το δήμο ή την κοινότητα στην οποία υφίσταται και με άλλα σχολεία της περιοχής για να μπορούν να αντιμετωπίζουν κάποια περιστατικά που συμβαίνουν από τους μαθητές εκτός των σχολικών χώρων140.
Σημειώσεις
127 Στην Ελλάδα, ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη βία που ασκείται από και σε βάρος μαθητών του δημοτικού σχολείου(Αρτινοπούλου Β., (2001), Βία στο σχολείο, Έρευνες και πολιτικές στην Ευρώπη, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, σελ. 14).
128 Smith P., Sharp S., (1994), School Bullying, Insights and Perspectives, Routledge, London and New York, p. 2-3.
129 Στις ΗΠΑ, σύμφωνα με έρευνα του World Health Organization Health Behavior in School-Aged Children, στις τάξεις του γυμνασίου πέφτουν θύματα τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα 1.600.000 παιδιά και ότι 1.700.000 παιδιά ασκούν bullying τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα.
130 «Bullying at work and in the classroom» Teaching Ideas and Suggestions about bullying in the classroom στο http://teachingtreasures.com.au
131 Daphne 2 Programme: Fair play at school-Fair play in society. Towards a school without bullying! A manual for teachers and head teachers, σελ. 3 και 37.
132 Smith P., Sharp S., (1994), ο.π. p. 5.
133 Για την περιγραφή του cyber bullying χρησιμοποιούνται και οι όροι «electronic bullying», «electronic harassment», «e-bullying», «sms bullying», «mobile bullying», «online bullying», «digital bullying» ή «internet bullying».
134 Daphne 2 Programme: Fair play at school-Fair play in society. Towards a school without bullying! A manual for teachers and head teachers, σελ. 8-9.
135 Καρανίκας Χ., «Η παιδική βία στην Ελλάδα δικτυώνεται», Τα Νέα on line , 04/08/2007.
137 60% από τους θύτες στο γυμνάσιο καταδικάστηκαν για ένα έγκλημα τουλάχιστον ως ενήλικες και από αυτούς το 35-40% καταδικάστηκαν για τρία ή περισσότερα αδικήματα από την ηλικία των 24 (Έρευνα D. Olweus στη Σουηδία και Νορβηγία).
138 Bullying Prevention Program
139 Σπυρόπουλος Φ., «Bullying, Το “πρώτο βήμα” στην παραβατικότητα», στο The art of crime-Τεύχος 2, www.theartofcrime.gr.
140 Daphne 2 Programme: Fair play at school-Fair play in society. Towards a school without bullying! A manual for teachers and head teachers, σελ. 9-12 και 16-17. 72
* Το παραπάνω κείμενο της Σοφίας Γεωργίου είναι απόπασμα της Διπλωματικής εργασίας «Πρόληψη της παραβατικότητας των μαθητών. Σχολική βία. Ο ρόλος του σχολείου και του εκπαιδευτικού» (σελ 66 – 70)
24γράμματα – Ηλεκτρονικό Περιοδικό: Γλώσσα – Ιστορία – Πολιτισμός » Σχολική Βία – Bulling
Χαρακτηριστικά των θυτών και των θυμάτων,
Πρόληψη του bullying
γράφει η Γεωργίου Σοφία*
1. Ορισμός της σχολικής βίας
Η σχολική βία και επιθετικότητα, διεθνώς, ονομάζεται «bullying», που σημαίνει την επικράτηση του δυνατότερου στον ασθενέστερο μέσω της τρομοκρατίας και του εκφοβισμού. Ο όρος αυτός μπορεί να περιγραφεί ως η συστηματική κατάχρηση της εξουσίας και περικλείει πράξεις παραβατικού χαρακτήρα, οι οποίες εκδηλώνονται μεταξύ ανηλίκων και έχουν επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα. Στην Ελλάδα ο όρος «bullying» μεταφράζεται συνήθως ως παληκαρισμός ή νταηλίκι και απειλεί συνήθως ένα μεγάλο μέρος των μαθητών του δημοτικού127. Το «bullying» πολλές φορές δεν είναι εύκολο να καθοριστεί, αφού κάθε πρόσωπο, κάθε οικογένεια, κάθε σχολείο και κάθε κοινότητα μπορούν να ορίζουν διαφορετικά τη βία και τη σύγκρουση. Ο εκφοβισμός μπορεί να γίνεται μόνο από ένα άτομο ή από μια ομάδα ατόμων και ο πιο δυνατός ανήλικος ή η πιο δυνατή ομάδα προσβάλλει ή επιτίθεται στον πιο αδύνατο ανήλικο ή την λιγότερο δυνατή ομάδα ανηλίκων. Έτσι χρησιμοποιείται η δύναμη κάποιου για να βλάψει, να εκφοβίσει ή να ταπεινώσει κάποιον άλλον. Το πρόβλημα αυτό εντοπίστηκε πριν 75 χρόνια περίπου, χωρίς όμως να υπάρξει κάποια αξιόλογη αντιμετώπιση, με αποτέλεσμα να υπάρξει επιδείνωση του προβλήματος128. Το «bullying129» υπάρχει σε πολλά σχολεία και προκαλεί πολλά προβλήματα μεταξύ των δασκάλων, των γονιών και των παιδιών130.
Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για την περιγραφή αρκετών αρνητικών τύπων συμπεριφοράς από ένα απλό πείραγμα και την αδιαφορία μέχρι πολύ σοβαρές επιθέσεις και καταχρήσεις (π.χ. λεκτική επίθεση, ελαφριά κτυπήματα, σπρωξίματα, προσβλητικές χειρονομίες, απειλές, διάδοση φημών, σαρκασμός, κλοπή προσωπικών αντικειμένων, σκληρές πράξεις που μπορούν να είναι πολύ καταστρεπτικές, κοινωνική απομόνωση και σκόπιμος αποκλεισμός από την ομάδα). Η μορφή που εκδηλώνεται το bullying μπορεί να είναι σωματική, λεκτική ή συναισθηματική-κοινωνική. Ο εκφοβισμός μπορεί επίσης να καθοριστεί ως η μορφή βίας, η οποία δεν έχει ποινικοποιηθεί.
Ερευνητές στη Γερμανία υποστηρίζουν ότι υπάρχουν 500000 περιπτώσεις εκφοβισμού στα σχολεία την εβδομάδα ή 100000 ανά σχολική ημέρα. Επίσης στη Δανία καθημερινά βιώνουν τον εκφοβισμό γύρω στις 10000 μαθητές. Οι αριθμοί που παρουσιάζονται είναι παρόμοιοι στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επομένως ο εκφοβισμός είναι μια μόνιμη συμπεριφορά και μια καθημερινή εμπειρία των μαθητών. Το 10-15% των μαθητών είναι θύματα, από τους οποίους το 4% αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρά προβλήματα εκφοβισμού131, ενώ οι θύτες φτάνουν το 5-10%132.
Μια νέα μορφή του bullying είναι το Fotobullying και το Cyber bullying133. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για τον εκφοβισμό και την παρενόχληση μέσω των ηλεκτρονικών συσκευών, μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων, κινητών τηλεφώνων, blogs, και ιστοχώρων. Περιλαμβάνει την επαναλαμβανόμενη θυματοποίηση, η οποία γίνεται μέσω του ηλεκτρονικού κειμένου. Επίσης μπορεί να περιλαμβάνει απειλές, σεξουαλική παρενόχληση ή μειωτικούς χαρακτηρισμούς ή τη δημοσιοποίηση των προσωπικών στοιχείων των θυμάτων στο διαδίκτυο.
Το διαδίκτυο προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα στα άτομα που θέλουν να παρενοχλούν αφού μπορούν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους και μπορούν να απειλούν τον οποιοδήποτε, ακόμη και άτομα που σε άλλη περίπτωση δεν θα μπορούσαν να απειλήσουν (π.χ. μικρότερος να απειλεί μεγαλύτερο). Επίσης τα ηλεκτρονικά φόρουμ δεν επιβλέπονται, δεν ελέγχονται ούτε λογοκρίνεται το περιεχόμενο τους. Όσον αφορά τους έφηβους, στις μέρες μας συνήθως γνωρίζουν πολύ περισσότερα για το διαδίκτυο από τους γονιούς τους και έτσι μπορούν να δρουν χωρίς τον έλεγχο τους134.
Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια έκαναν την εμφάνιση τους στο διαδίκτυο κάποια βίντεο με παιδιά που γρονθοκοπούνται μεταξύ τους. Τα φιλμ αυτά βιντεοσκοπούνται στα κινητά από συμμαθητές τους, οι οποίοι δεν παρεμβαίνουν για να δοθεί ένα τέλος σε αυτούς τους καβγάδες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις δημιουργούν με τον τρόπο τους μεγαλύτερες εντάσεις, έτσι ώστε να έχουν ακόμα πιο βίαια πλάνα των συμμαθητών τους που καβγαδίζουν. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα επεισόδια βίας διαδραματίζονται στη σχολική τάξη κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Οι επισκέπτες στα site που απεικονίζουν τέτοιες σκηνές στο διαδίκτυο ανέρχονται σε εκατομμύρια παγκοσμίως, χωρίς να λαμβάνονται μέτρα για την εξάλειψη του φαινομένου και της προώθησης της παιδικής βίας και επιθετικότητας μέσω του διαδικτύου135. Όσον αφορά αυτή τη νέα μορφή άσκησης βίας είναι απαραίτητο να αναθεωρηθεί η υφιστάμενη νομοθεσία, αφού δεν περιλαμβάνεται σε αυτή, έτσι ώστε να μπορούν να προστατευθούν τα θύματα.
Σύμφωνα με τον Olweus, κατά το bullying υπάρχει διαφορά δύναμης μεταξύ θύτη και θύματος τέτοια ώστε το θύμα να αδυνατεί να αμυνθεί και να αντιδράσει. Εμφανίζεται σε πολλές ηλικιακές ομάδες, από τα μικρά παιδιά μέχρι τους ενήλικες και παρουσιάζεται συνήθως όταν υπάρχει έλλειψη αγάπης και πειθαρχίας στην παιδική και την εφηβική ηλικία. Όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά είναι πιο συνηθισμένες οι σωματικές απειλές και όσο μεγαλώνουν, πιο συχνές οι λεκτικές και ψυχολογικές απειλές. Όσον αφορά το φύλο, τα αγόρια ασκούν ή βιώνουν πιο συχνά τη σωματική και λεκτική μορφή και με άμεσο τρόπο, ενώ τα κορίτσια ασκούν ή βιώνουν τη λεκτική και ψυχολογική μορφή, με έμμεσο τρόπο. Επίσης είναι ένα φαινόμενο το οποίο δεν αποκαλύπτεται συχνά, αφού τα θύματα φοβούνται να μιλήσουν και να πουν τι βιώνουν136.
1.1. Χαρακτηριστικά των θυτών και των θυμάτων
Οι θύτες (bullies όπως έχουν ονομαστεί) θέλουν να αισθάνονται ισχυροί, να επιβεβαιώνουν τη δύναμη τους, γι’ αυτό όταν κακομεταχειρίζονται τους άλλους αισθάνονται ευχαρίστηση και ικανοποίηση. Επίσης δικαιολογούν τις ενέργειες τους με τον ισχυρισμό ότι για αυτές τούς προκάλεσαν τα ίδια τα θύματα. Είναι αντιδραστικοί, αντικοινωνικοί και οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετωπίζουν το διαχειρίζονται με βιαιότητα. Επιπρόσθετα έχουν τη τάση να παραβαίνουν τους σχολικούς κανόνες. Συνήθως είναι άτομα που προέρχονται από οικογένειες όπου παρατηρείται σωματική κακοποίηση και παραμέληση. Είναι άτομα τα οποία χαρακτηρίζονται από ένα υπερτροφικό «εγώ», από αυταρέσκεια, αρχηγική και αυταρχική συμπεριφορά και κομπορρημοσύνη.
136 Smith K., Morita Y., Junger-Tas J., Olweus D., Catalano R., Slee P., (1999), The Nature of school Bulling, A Cross-National Perspective, Routledge, London and New York, p.2.
Αντίθετα τα θύματα των bullies είναι ήσυχοι, ευαίσθητοι, αγχώδεις και ανασφαλείς μαθητές, που σπάνια αμύνονται ή αντεπιτίθενται σε αυτές τις προσβολές. Στις πλείστες περιπτώσεις είναι πιο αδύναμοι, τόσο σωματικά, όσο και ψυχολογικά, από τους συνομήλικους τους και διακατέχονται από συναισθήματα απόρριψης και καταδίωξης. Χαρακτηρίζονται από κοινωνική αποστροφή και φτωχή ακαδημαϊκή μόρφωση ή είναι μαθητές με ανεπτυγμένη μαθητική κουλτούρα. Συχνά είναι παιδιά με διαφορετική εθνικότητα ή θρησκεία ή παιδιά με αναπηρίες. Το κοινό στοιχείο που χαρακτηρίζει θύτες και θύματα είναι η ανασφάλεια την οποία εκφράζουν με διαφορετικό τρόπο.
Το φαινόμενο αυτό είναι πολύ πιθανόν να δημιουργήσει ένα κλίμα φόβου και ανασφάλειας στο σχολείο, ενώ τα θύματα αλλά και οι θύτες αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να κάνουν φίλους, μαθησιακές δυσκολίες ή αποτυχίες στο σχολείο, αισθάνονται μοναξιά και υιοθετούν προβληματικές συμπεριφορές (βανδαλισμούς, κλοπές, χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, αποβολές ή διακοπή του σχολείου). Το δυσμενέστερο στοιχείο του bullying φαίνεται ότι είναι το γεγονός ότι οι θύτες διατηρούν αυτή τη συμπεριφορά και μετά την ενηλικίωση τους137, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να δημιουργήσουν μια ομαλή κοινωνική ζωή ή να οδηγηθούν στην παραβατικότητα.
1.2. Πρόληψη του bullying
Ένας από τους πρώτους ερευνητές που ασχολήθηκε με το bullying είναι ο D. Olweus, ο οποίος για την πρόληψη του φαινομένου πρότεινε ένα πρόγραμμα138 στο οποίο εμπλέκονταν μαθητές, γονείς και το προσωπικό του σχολείου. Το πρόγραμμα, το οποίο εφαρμόστηκε στη Σουηδία, Νορβηγία και στις ΗΠΑ, περιελάβανε την ενημέρωση για το πρόβλημα, τη βελτίωση των σχέσεων των εμπλεκόμενων ατόμων, τη μεσολάβηση για την εξάλειψη του φαινομένου, τη θέσπιση κανόνων κατά του bullying και την προστασία και υποστήριξη των θυμάτων. Όσον αφορά την εφαρμογή του προγράμματος, το προσωπικό του σχολείου καλείται να διεξάγει έρευνα (ανώνυμα ερωτηματολόγια) μεταξύ των μαθητών για να διαπιστώσουν την έκταση του προβλήματος, να αυξήσει την επιτήρηση των μαθητών κατά τα διαλείμματα και να διεξάγει σχολικές συναντήσεις (τόσο με τους μαθητές, όσο και με τους γονείς), για τη συζήτηση του θέματος. Στην τάξη επιβάλλουν κανόνες κατά του bullying και κάνουν συχνές συναντήσεις με τους μαθητές για να συζητούν το πρόβλημα. Τέλος το προσωπικό του σχολείου καλείται να μεσολαβήσει μεταξύ των θυτών, των θυμάτων και των γονέων τους, έτσι ώστε να εξασφαλίσουν τη διακοπή του bullying. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα υπήρξε αρκετά αποτελεσματικό, αφού βοήθησε στη μείωση του bullying, γύρω στο 50% περίπου και παράλληλα βελτιώθηκε το κλίμα του σχολείου και μειώθηκαν οι αντικοινωνικές συμπεριφορές139.
Επαγγελματίες εκπαίδευσης από την Ελλάδα, τη Γερμανία, τη Σλοβενία και τη Φινλανδία δημιούργησαν ένα πρόγραμμα, το λεγόμενο «Daphne 2», το οποίο έχει ως στόχο την αντιμετώπιση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς και την καταπολέμηση όλων των τύπων της βίας ενάντια στα παιδιά, τους νέους και τις γυναίκες της Ευρώπης (βία στην οικογένεια, βία στα σχολεία και άλλα ιδρύματα, βία στην εργασία κλπ). Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 2004 και θα διαρκέσει έως το 2008. Μεταξύ άλλων οι δράσεις που περιλαμβάνει είναι η αντιμετώπιση του εκφοβισμού που βιώνουν παιδιά και νέοι με μαθησιακές δυσκολίες αφού είναι μια ιδιαίτερα ευάλωτη ομάδα
στην κοινωνία που υφίστανται συχνά εκφοβισμό και την καλλιέργεια της αποδοχής της διαφορετικότητας, έτσι ώστε να καταπολεμηθεί ο ρατσισμός στα σχολεία.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ένα εγχειρίδιο το οποίο απευθύνεται προς τους εκπαιδευτικούς και στο οποίο αναφέρονται κάποια βασικά στοιχεία για τον εκφοβισμό. Καταρχήν για να βοηθήσουν οι δάσκαλοι πρέπει να γνωρίζουν τι είναι ο εκφοβισμός και ποιες είναι οι ενδείξεις από τις οποίες μπορούν να τον αντιληφθούν. Ένας δάσκαλος πρέπει να ανησυχήσει για ένα παιδί, όταν υπάρχει μεγάλος αριθμός απουσιών από το σχολείο, όταν η συμπεριφορά του μαθητή αλλάζει και είναι επιθετική προς τους άλλους, όταν αλλάζει ξαφνικά φίλους, όταν παρατηρεί ότι κάποιοι μαθητές είναι συχνά άρρωστοι. Επίσης όταν βλέπει μαθητές που είναι μόνοι τους κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων, όταν πέφτουν ξαφνικά οι βαθμοί τους και δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν στο μάθημα.
Σημαντικό είναι όταν βλέπουν τραυματισμούς στους μαθητές, για την πρόκληση των οποίων δεν μπορούν να δώσουν μια πειστική εξήγηση, όταν υπάρχουν μαθητές οι οποίοι έχουν χάσει βιβλία, χρήματα ή άλλα προσωπικά αντικείμενα και δεν μπορούν να εξηγήσουν πως έγινε αυτό, να ψάχνουν πως συνέβηκαν αυτά. Στις περιπτώσεις που διαπιστώνεται ο εκφοβισμός, για την αντιμετώπιση του πρέπει να υπάρχει συνεργασία μεταξύ δασκάλων και γονιών. Τέλος το σχολείο πρέπει να έχει καλές σχέσεις και συνεργασία με το δήμο ή την κοινότητα στην οποία υφίσταται και με άλλα σχολεία της περιοχής για να μπορούν να αντιμετωπίζουν κάποια περιστατικά που συμβαίνουν από τους μαθητές εκτός των σχολικών χώρων140.
Σημειώσεις
127 Στην Ελλάδα, ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη βία που ασκείται από και σε βάρος μαθητών του δημοτικού σχολείου(Αρτινοπούλου Β., (2001), Βία στο σχολείο, Έρευνες και πολιτικές στην Ευρώπη, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, σελ. 14).
128 Smith P., Sharp S., (1994), School Bullying, Insights and Perspectives, Routledge, London and New York, p. 2-3.
129 Στις ΗΠΑ, σύμφωνα με έρευνα του World Health Organization Health Behavior in School-Aged Children, στις τάξεις του γυμνασίου πέφτουν θύματα τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα 1.600.000 παιδιά και ότι 1.700.000 παιδιά ασκούν bullying τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα.
130 «Bullying at work and in the classroom» Teaching Ideas and Suggestions about bullying in the classroom στο http://teachingtreasures.com.au
131 Daphne 2 Programme: Fair play at school-Fair play in society. Towards a school without bullying! A manual for teachers and head teachers, σελ. 3 και 37.
132 Smith P., Sharp S., (1994), ο.π. p. 5.
133 Για την περιγραφή του cyber bullying χρησιμοποιούνται και οι όροι «electronic bullying», «electronic harassment», «e-bullying», «sms bullying», «mobile bullying», «online bullying», «digital bullying» ή «internet bullying».
134 Daphne 2 Programme: Fair play at school-Fair play in society. Towards a school without bullying! A manual for teachers and head teachers, σελ. 8-9.
135 Καρανίκας Χ., «Η παιδική βία στην Ελλάδα δικτυώνεται», Τα Νέα on line , 04/08/2007.
137 60% από τους θύτες στο γυμνάσιο καταδικάστηκαν για ένα έγκλημα τουλάχιστον ως ενήλικες και από αυτούς το 35-40% καταδικάστηκαν για τρία ή περισσότερα αδικήματα από την ηλικία των 24 (Έρευνα D. Olweus στη Σουηδία και Νορβηγία).
138 Bullying Prevention Program
139 Σπυρόπουλος Φ., «Bullying, Το “πρώτο βήμα” στην παραβατικότητα», στο The art of crime-Τεύχος 2, www.theartofcrime.gr.
140 Daphne 2 Programme: Fair play at school-Fair play in society. Towards a school without bullying! A manual for teachers and head teachers, σελ. 9-12 και 16-17. 72
* Το παραπάνω κείμενο της Σοφίας Γεωργίου είναι απόπασμα της Διπλωματικής εργασίας «Πρόληψη της παραβατικότητας των μαθητών. Σχολική βία. Ο ρόλος του σχολείου και του εκπαιδευτικού» (σελ 66 – 70)
24γράμματα – Ηλεκτρονικό Περιοδικό: Γλώσσα – Ιστορία – Πολιτισμός » Σχολική Βία – Bulling
Εγγραφή σε:
Σχόλια ανάρτησης (Atom)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου