Ψηφιακή Παιδεία

από συνέντευξη του Paolo Virno σε ισπανικό περιοδικό 12/04/04

Ζούμε σε μια νέα εποχή στην οποία όπως και σε κάθε άλλη απαιτούνται νέες αξίες, νέες αντιλήψεις. Αλλά ποιος τις σκέφτεται αυτές, ποιος τις κατασκευάζει;

Αυτό είναι το πρόβλημα των νέων πολιτικών μορφωμάτων. Νομίζω ότι διανύουμε μια περίοδο παρόμοια με αυτήν της Ευρώπης του 17ου αιώνα, όταν όλες οι κατηγορίες, όταν όλες οι αντιλήψεις που σήμερα φαίνονται προφανείς, κοινές και τετριμμένες, ανακαλύφθηκαν. Ήταν εκείνη τη στιγμή που η ιδέα του κεντρικού έθνους κράτους δημιουργήθηκε και έννοιες όπως η κυρίαρχη κεντρική εξουσία και η υποχρέωση να υπακούς σε αυτήν γεννήθηκαν. Έχω την εντύπωση ότι βρισκόμαστε σε μια φάση όπου όλες αυτές οι έννοιες είναι σε κρίση, και δημιουργούνται άλλες. Ποιος της φτιάχνει; Είναι μια πολύ καλή ερώτηση. Και πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι δεν είναι οι φιλόσοφοι και οι στοχαστές που εφευρίσκουν πολιτικές έννοιες, επειδή αυτή είναι η μέθοδος να συλλαμβάνουμε την πολιτική από από την χειρότερη εκδοχή του Πλάτωνα έως την χειρότερη μορφή επεξήγησης. Αυτές οι έννοιες αναδύονται σιγά ? σιγά κατά την εξέλιξη των συλλογικών εμπειριών με τη διαδικασία της δοκιμής και του λάθους. Ένας νέος τρόπος να υπάρχουμε στη δημόσια σφαίρα αναδύεται, ένας τρόπος που χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι το κράτος έχει γεράσει, είναι ανεπαρκές, όπως η γραφομηχανή αν συγκριθεί με τον υπολογιστή.

Το παρόν φαντάζει γεμάτο φόβο, οδύνη, τόσο όσον αφορά τα ήδη γνωστά όσο και για το τι επιφυλάσσει το μέλλον. Είναι μια εποχή αβεβαιότητας. Που βρίσκεται η έξοδος, στη φιλοσοφία, στην τέχνη, την ψυχανάλυση, την πολιτική;

Πιστεύω ότι ο φόβος ως ένα διάχυτο συναίσθημα, χαρακτηρίζει την εποχή μας, είναι ένας φόβος στον οποίο δύο πράγματα που στο παρελθόν ήταν διαχωρισμένα σήμερα αναμειγνύονται. Από τη μία είναι ο φόβος χειροπιαστών κινδύνων, για παράδειγμα να χάσει κάποιος τη δουλειά του. Από την άλλη πλευρά, είναι ένας πολύ πιο γενικός φόβος, ένα άγχος, το οποίο δεν αναφέρεται σε κάποιο συγκεκριμένο αντικείμενο, και αυτό είναι το αίσθημα της προσωρινότητας καθ? αυτό. Είναι η σχέση με τον όλο κόσμο ως μια πηγή κινδύνου. Αυτές οι δύο καταστάσεις παραδοσιακά ήταν δύο χωριστές σφαίρες. Ο φόβος αναφορικά με συγκεκριμένα κίνητρα ήταν κάτι το οποίο είχαμε μάθει να το διαχειριζόμαστε κοινωνικά ενώ το άγχος της προσωρινότητας, του πεπερασμένου ήταν κάτι που οι θρησκείες και η φιλοσοφία προσπαθούσαν να διαχειριστούν επίσης. Τώρα αντίθετα, με την παγκοσμιοποίηση, αυτές οι δύο συνθήκες γίνονται μία. Αξίζει να πούμε, ότι όταν έχω ένα φόβο εξαιτίας ενός συγκεκριμένου κινδύνου ταυτόχρονα νιώθω και όλη την προσωρινότητα αναφορικά με τη ζωή μου, τον κόσμο, το νόημα της ζωής. Είναι σαν να δοκιμαζόμαστε σε κοινωνικές συνθήκες - όπως η κρίση στην αργεντινή πριν από δύο χρόνια, ή η ζωή των μεταναστών που έρχονται στην Ευρώπη την ίδια στιγμή ένα πραγματικό οικονομικό πρόβλημα σε σύνδεση με τον κόσμο που φαίνεται σε εμάς να κουβαλάει όλα αυτό το δράμα. Νομίζω ότι αυτό που θα αποτελούσε μια θεραπεία, μια γιατρειά για την οδύνη και το φόβο, είναι η κατασκευή μιας νέας δημόσιας σφαίρας. Αντιλαμβάνομαι μια νέα δημόσια σφαίρα, νέες μορφές ζωής που δεν υπακούουν πια ούτε στο κράτος, ούτε στην υποχρέωση της μισθωτής εργασίας, σε μια εργασία απογυμνωμένη από το νόημά της, που υποτιμάει το τι μπορούν να δημιουργήσουν άντρες και γυναίκες με τη διανοητική τους συνεργασία. Μια νέα σφαίρα όπου η μοναδικότητα από μόνη της μπορεί να εκφραστεί, χωρίς να τείνει σε ένα τύπο υπερβατικής ενότητας που είναι ένα κομμάτι της λογικής της κυριαρχίας, του κράτους.

Έχετε εκφράσει την άποψη ότι στόχος της πολιτικής σήμερα είναι η ευτυχία. Μια έκφραση που μπορεί να φαίνεται ποιητική, αλλά πια είναι τελικά η κοινωνική σημασία της;

Μιλώντας για την χαρά, πολλοί άνθρωποι ίσως να σκέφτονται το άρθρο του συντάγματος των ΗΠΑ που μιλάει για το δικαίωμα να είναι ο καθένας χαρούμενος. Αυτό που γενικά νομίζω είναι ότι η χρήση της χαράς όπως την εξέφρασε η Χανα Αρεντ ως, η δημόσια χαρά, με εκφράζει καλύτερα. Είναι δύσκολο να σκεφθούμε την ευτυχία ως μια μυστική περιουσία, ένα ιδιωτικό αγαθό. Η ευτυχία είναι συνδεδεμένη με το γεγονός ότι το μυαλό μας, το δικό μου, το δικό σας, είναι πάντοτε ως τέτοιο ένας δημόσιος νους, κοινωνικός που δεν μπορεί να αντιληφθεί τον εαυτό του εάν δεν είναι σε αλληλεξάρτηση με τον διπλανό. Το να νομίζουμε ότι πρωταρχικά σκεφτόμαστε αναφορικά με τον εαυτό μας και σε ένα δεύτερο χρόνο αναφορικά με τους γύρω μας μου φαίνεται να μην είναι αξιόπιστο, είναι λάθος. Και νομίζω ότι το καθεστώς κατά το οποίο θα είμαστε ευτυχισμένοι είναι κάτι που θα έρθει με τον καιρό. Νομίζω ότι το ?68 στην Ευρώπη, ή στις ΗΠΑ ή στην λατινική Αμερική, κάπου - κάπου νιώθαμε ευτυχισμένοι. Υπάρχει ένα σημείο στο οποίο αυτό που συμβαίνει γύρω μας και αυτό που συμβαίνει στα πιο ενδόμυχα συναισθήματά μας αποκτά μια πολύ στενή σχέση. Ο δεσμός ανάμεσα στην πολιτική και την ευτυχία είχε για πολύ καιρό αναιρεθεί στο όνομα ενός ασκητισμού, που διαχώριζε το δημόσιο από το ιδιωτικό, αλλά ίσως έρχεται η στιγμή να στοχαστούμε μια νέα σύνδεση μεταξύ των δύο αυτών πραγμάτων.

Η ενότητα ανάμεσα στην φύση και την ιστορία είναι η βάση την υλιστικής σας φιλοσοφίας. Πως αντιλαμβάνεστε την ενότητα και τι είδους πολιτικές ερμηνείες εμπεριέχει;

Πιστεύω ότι από την ανθρώπινη φύση είναι αναγκαίο να αντιληφθούμε το συνολο των μη διαφοροποιημένων συνθηκών που είναι πάντα αληθινές και συγκροτούν τη βάση πάνω στην οποία η ζωή μας αλλάζει. Υπάρχουν καθορισμένες συνθήκες, σταθερές που είναι πάντα οι ίδιες και επιτρέπουν μια συγκεκριμένη μεταβλητότητα στο ανθρώπινα όντα, μεγάλες αλλαγές στις μεθόδους της παραγωγής, στα έθιμα και την κουλτούρα. Όταν αναφερόμαστε σε μια νέα εποχή, σκεφτόμαστε για το πως αυτές οι μη διαφοροποιημενες συνθήκες ? που είναι η ανθρώπινη φύση όπως η ικανότητα της γλώσσας- αναδύονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ως ένα διαρκές παρόν, η μοναδική αιωνιότητα σε μια ιστορική κοινωνία που αλλάζει. Ως ανθρώπινη φύση πρέπει να αντιληφθούμε μια δέσμη παραγόντων που είναι ανοιχτοί στην ιστορία, την προσωρινότητα, την αστάθεια, την απουσία ενός αντικειμενικού περιβάλλοντος, το οποίο είναι στοιχείο της ανθρώπινης φύσης, γίνεται ένα κοινωνικό χαρακτηριστικό. Με τους μετανάστες για παράδειγμα το γεγονός ότι είναι αναγκασμένοι να τροποποιήσουν πολλαπλές φορές στη διάρκεια της ζωής τους τις εργασιακές τους γνώσεις είναι ένα στοιχείο που πάντοτε ήταν αληθινό και αποκτά μια ιδιαίτερα ισχυρή ορατότητα.

Όταν αναφέρεστε στη δεξιοτεχνεία των ανθρώπων και του τρόπου που δρούν, έχετε στο νου σας συγκεκριμένα μοντέλα; Που βρίσκονται οι βιρτουόζοι σήμερα; Σε ποια λέξη ή κανόνα;

Μια εποχή, όταν κάποιος θεωρούνταν δεξιοτέχνης, είχαμε την εικόνα της τρομερής μπαλαρίνας, του μεγάλου πιανίστα. Για μένα τα χαρακτηριστικά της δεξιοτεχνίας είναι πολύ λιγότερο καλλιτεχνικά, πολύ λιγότερο εξευγενισμένα, σήμερα βρίσκονται στην μαζική διανοητική εργασία. Στην μεταφορντιστική οικονομία που βασίζεται στην επικοινωνία, την κουλτούρα και την πληροφορία. Συχνά κατά τη διάρκεια της εργασίας ? στην μεταφορντική εργασία- είναι απαραίτητο να αυτοσχεδιάσεις, να κατανοήσεις ότι έχεις να κάνεις με μια απρόβλεπτη κατάσταση: τα χαρακτηριστικά του δεξιοτέχνη δεν τελειώνουν σε ένα αντικείμενο, σε κάτι που έτσι και αλλιώς είναι πεπερασμένο, αλλά έχουν περισσότερο σχέση με αυτόν που ακούει, με ένα κοινό. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι σήμερα παρόντα στη εργασία. Έχουν κοινωνικοποιηθεί.

Ο ιστορικός Jacques Revel λέει ότι φοβόμαστε το μέλλον, αναζητούμε καταφύγιο στο παρελθόν και υπερεκτιμούμε το παρόν. Ζούμε σε ένα παρόν που αντιστέκεται να γίνει παρελθόν;

Πιστεύω ότι ο αναπόδραστος φόβος για το μέλλον θα είναι το τέλος της ιδέας της προόδου, της ιδέας ότι το μέλλον μπορεί να είναι καλύτερο από το παρελθόν. Τώρα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα πλήρως ολοκληρωτικό μέλλον, το οποίο είναι φορτωμένο με υποσχέσεις αλλά είναι και γεμάτο τρόμο. Είναι σαν να μας διαφεύγει μια ηθική, ένας τρόπος να αντιμετωπίζουμε το μέλλον το οποίο δεν είναι εγγυημένο από την ιδέα της προόδου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υπάρχει ένας αναμφισβήτητος φόβος για το μέλλον. Έχω την εντύπωση ότι υπάρχει μια ολοκληρωτική αφοσίωση στο παρόν καθ? αυτό, και αυτό για να μπει σε μια τάξη, για να το κατανοήσουμε, επικαλούμαστε σχήματα του παρελθόντος. Είναι ζήτημα, παρ? όλα αυτά, μιας περιγραφής που πρέπει να λειτουργεί για να δοκιμάσουμε κάτι καινούργιο στο εδώ και το τώρα.

Πιστεύεις ότι οι κύκλοι του καπιταλισμού και της αυοκρατορίας, ή του ιμπεριαλισμού, είναι ένα ντεζ αβου, αυτή η μορφή που δούλεψες στην γραμματική του πλήθους;

Μπορεί να φαίνεται σαν ένα ντεζ αβού μόνο εξαιτίας του ότι ο μεταμοντέρνος καπιταλισμός επικαλείται την ανθρώπινη φύση ως τέτοια, αλλά σε ένα πολύ συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο: εκμετάλλευση. Από την άλλη πλευρά εκεί υπάρχει ακριβώς στον μεταμοντέρνο καπιταλισμό η ένωση ανάμεσα σε αυτό που πάντα αξίζει τον κόπο και σε αυτό σε αυτό που είναι άξιο αναφοράς μόνο σήμερα και μπορεί να τροποποιηθεί. Από εκεί είναι που η αίσθηση του ντεζ αβου αναδύεται. Κατα βάθος οι καπιταλιστές πάντα υποστήριζαν: είμαστε μια οικονομιά συνδεδεμένη με την ανθρώπινη φύση. Αυτό είναι την ίδια στιγμή αλήθεια και ψέμματα. Υπό την έννοια ότι με τον καπιταλισμό, όταν κάποιος μιλάει για την εργατική δύναμη αναφέρεται σε κάποια ανθρώπινα χαρίσματα που ήταν πάντοτε παρόντα σε μια απόλυτα ιδιαίτερη τεχνοτροπία που στην πραγματικότητα δεν είναι η μόνη δυνατή μορφή που μπορεί να προσλάβουν.

Ο βρετανός ιστορικός Seton Watson είπε ότι οι άνθρωποι στα βαλκάνια παράγουν περισσότερη ιστορία από αυτήν που καταναλώνουν. Μπορεί αυτή η ιδέα να επεκταθεί σε όλη την ανθρωπότητα; Ο κόσμος παράγει πάρα πολύ παρόν και μνήμη;

Απολύτως . Είναι μια εξαιρετική φράση. Στο El recuerdo del presente υποστήριξα το αντίθετο με το τι είπε ο Φουκουγιάμα για το τέλος της ιστορίας. Ζούμε σε μια κατάσταση περίσσειας της ιστορίας. Σε τι έγκειται αυτό; Είναι σίγουρο ότι προφανώς πολλά ιστορικά γεγονότα συμβαίνουν αλλά το πλεόνασμα είναι το γεγονός ότι σε αυτά τα ιστορικά συμβάντα η ανθρώπινη ικανότητα να φτιάχνουμε ιστορία έχει γίνει ένα ιστορικό αντικείμενο. Αυτό είναι, η ιστορικότητα μας, η ικανότητα να είμαστε σε θέση να φτιάχνουμε ιστορία έχει γίνει ένα αντικείμενο πράξης. Για παράδειγμα, έχουμε και φτιάχνουμε ιστορία επειδή έχουμε γλώσσα και επειδή είμαστε δυνητικά όντα. Αυτά τα στοιχεία, η δυνητικότητα μας και η γλωσσικότητα μας, προϋποθέσεις της ιστορίας, φαίνεται σήμερα να αποτελούν την πρώτη ύλη της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Ο εργάτης πρέπει να είναι ανοιχτός στην δυνητικότητα, πρέπει να είναι επικοινωνιακός. Αντί να μιλάω για το τέλος της ιστορίας μιλάω για μια υπέρβαση της ιστορίας για μια υπερ-ιστορία. Μας διαφεύγει μια ηθική και μια πολιτική επαρκής σε αυτή την υπέρβαση και από εκεί πηγάζει η κατάσταση οδύνης και φόβου. Υπάρχει αβεβαιότητα με σεβασμό στις πολιτικές δομές, υπάρχει μια κρίση του κράτους αλλά δεν έχει υπάρξει ακόμη μια καθορισμένη εναλλακτική. Γιατί; Αυτή η υπέρβαση της ιστορίας παράγει μια δυσαναναλογία με σεβασμό στις συνήθειές μας, τα ήθη, και τις πολιτικές μας κατηγοριοποιήσεις.

Έχεις πεί ότι η σύλληψη του πλήθους έχει μια συγκεκριμένη συγγένεια με τους φιλελεύθερους επείδή εκτιμάται ότι ανυψώνει την ατομικότητα. Αλλά δεν νομίζεις ότι επίσης θα τους φόβιζε επειδή οδηγεί σε ένα κομμουνιστικό πλήθος;

Απολύτως. Η φιλελεύθερη ιδέα της ατομικότητας και η μοναδικότητα του πλήθους είναι σαν δύο δίδυμα, αλλά συνάμα αντίθετα. Είναι πολύ παρόμοια, αλλά με προφανή διαφορετικά νοήματα. Επειδή οι φιλελεύθεροι υποστηρίζουν ότι τα άτομα είναι το πρωτογενές στοιχείο και στη συνέχεια προσπαθούν να καταλάβουν πως το άτομο δρά σε σχέση με τους άλλους και το κράτος. Από την οπτική του πλήθους η ατομικότητα, η μοναδικότητα, είναι τα αποτελέσματα μιας διαδικασίας. Αυτός είναι και ο λόγος που μπορούμε να μιλήσουμε για μια παλιά φιλοσοφική σύλληψη, την αρχή της εξατομίκευσης στην οποία η μοναδικότητα είναι ο καρπός, το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας εξατομίκευσης και διαφοροποίησης. Όλοι μας είμαστε ανεπανάληπτες μοναδικότητες, αλλά αυτός είναι και ο λόγος που ανυψωνόμαστε, σε αντίθεση με τα καθολικά συνήθη στοιχεία. Όπως και οι δύο μας, εγώ και εσύ κατέχουμε χαρακτηριστικά που αναφέρονται σε όλα τα είδη: η ικανότητα της γλώσσας και της σκέψης. Αυτό το τελευταίο καθίσταται καταφανές. Ως τέτοιο τα άτομα είναι ένα αποτέλεσμα κοινών και καθολικών στοιχείων.

Το πλήθος λέει όχι στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία και προκρίνει μια συμμετοχική δημοκρατία. Αλλά όλες οι μορφές διαλέγουν κυβερνήτες. Ψηφίζουν στην Αργεντινή, την Ισπανία, τις ΗΠΑ και οι άνθρωποι ακόμη ψηφίζουν.

Βέβαια ψηφίζουν. Ψηφίζουν όπως κάνουν και τόσα άλλα πράγματα που δεν μετράνε και τόσο πολύ. Το πρόβλημα δεν είναι το να μην ψηφίζεις αλλά το να κατασκευάζεις μορφές δημοκρατίας που να είναι ικανοποιητικές σε αυτές τις παραγωγικές δυνάμεις. Η μοντέρνα παραγωγή έχει φθάσει σε ένα σημείο το οποίο είναι πολύ πιο πολύπλοκο, πολύ πιο ανεπτυγμένο από το διοικητικό και νομικό οπλοστάσιο των κρατών. Το ερώτημα επομένως είναι τι τύπος δημοκρατίας. Δεν είναι ζήτημα μιας απλουστευμένης δημοκρατίας, συνελεύσεων, άμεσης δημοκρατίας αλλά μάλλον το αντίθετο. Η μη αντιπροσωπευτική δημοκρατία πρέπει να μεταφραστεί σε πολιτική, σε νέους θεσμούς, όπως ήδη μπορούν να ειδωθούν στο επίπεδο της παγκόσμιας παραγωγής. Λέγοντας μη αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι εύκολο να σκεφθούμε το μύθο της άμεσης δημοκρατίας, που φυσικά είναι ένας πανέμορφος μύθος. Αλλά δίνει την ιδέα μιας απλοποιημένης και στοιχειώδους πολιτικής. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο η ερώτηση τι φαντάζει επαρκές στην πολυπλοκότητα της κοινωνικής παραγωγής, στην οποία όλες οι διανοητικές και επικοινωνιακές ικανότητες του ανθρώπινου είδους αξιολογούνται, αυτό που ο Μαρξ ονόμασε με την πανέμορφη έκφραση «γενική νόηση», ο κοινωνικός νους που είναι ο στυλοβάτης της σύγχρονης παραγωγής.

Σχετικά με την κατάκτηση της εξουσίας αποκαλέσατε αυτούς που φλερτάρουν με αυτήν την ιδέα εχθρούς. Ποιος ενσαρκώνει το ρόλο του εχθρού;

Νομίζω ότι το πρόβλημα των πολιτικών εχθρών ακόμη υφίσταται. Καταδεικνύει από την άλλη πλευρά ότι δεν ζούμε πια σε ένα εύκολο και γλυκό κόσμο. Το πλήθος δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα της κατάκτησης της εξουσίας, βρίσκεται αντιμέτωπο με το πρόβλημα του περιορισμού της εξουσίας και της εξασθένησης του κράτους, φτιάχνοντας νέους θεσμούς και μια δημόσια σφαίρα έξω από αυτά. Υπό αυτή την οπτική υπάρχει ένας εχθρός. Αλλά μοιάζει περισσότερο με το φαραώ στο βιβλίο της εξόδου από τη βίβλο, που επιδιώκει μια έξοδο, ένα πέταγμα. Δεν είναι θέμα ενός ταξιδιού στο διάστημα. Είναι πέταγμα με την έννοια της εξόδου από το πλέγμα των θεσμών του κράτους. Υπάρχει ένας εχθρός, αλλά δεν είναι ο εχθρός που αντιμάχεται και έχει κατασκευάσει το μοντέλο των εμφυλίων πολέμων ή είναι πίσω από την ιδέα της κατάκτησης της εξουσίας. Είναι ένας εχθρός που χωλαίνει και σαμποτάρει την κατασκευή μη αντιπροσωπευτικών μορφών δημοκρατίας, νέων κοινοτιστικών εμπειριών.

Η πολυπολιτισμικότητα που διατρέχει σχεδόν παντού τη δύση, βοηθάει στο σχηματισμό του πλήθους ή αποτελεί ένα εμπόδιο.

Η πολυπολιτισμικότητα που έχει αξία είναι αυτή που δίδεται μέσα στις εμπειρίες των κοινωνικών αγώνων και της κατασκευής μιας νέας δημόσιας σφαίρας. Ένα είδος καντιανής πολυπολιτισμικότητας διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει σαν τις καλές εκλογικές προτάσεις. Κάποιος μπορεί να μιλήσει για μια ενάρετη αλλά άτονη πολυπολιτισμικότητα. Για μένα αυτό που μου φαίνεται σημαντικό, σε αντίθεση, είναι μια διαύγαση πάνω στις μοναδικότητες. Και όχι η μοναδικότητα φιλελεύθερου τύπου αλλά μάλλον αυτή του πλήθους, η οποία είναι ακριβώς το αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, μερικοί εκ των οποίων είναι οι λεγόμενοι πολυπολιτισμικοί. Αλλά αυτό που έχει αξία είναι ο καθένας μας με τον ανεπανάληπτο χαρακτήρα του, που είναι ο καρπός του να είναι, σε κάθε περίπτωση, ένας Κινέζος μετανάστης στην Καλιφόρνια ή ένας Ιταλός στην Αργεντινή.

Και το μέλλον της εργατικής τάξης; Ποιος είναι ο ρόλος της εντός του πλήθους;

Η εργατική τάξη υφίσταται. Μόνο υπό τη μορφή του πλήθους και όχι αυτής των ανθρώπων. Δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι το πλήθος αποχαιρετά την εργατική τάξη. Η εργατική τάξη είναι μια επιστημονική έννοια. Σημαίνει οποιονδήποτε παράγει κέρδος, επιπλέον αξία. Το σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό κίνημα συνέλαβε την εργατική τάξη με του όρους των ανθρώπων, κάτι συμπαγές, ενοποιητικό, αλλά αυτό κατά βάθος θέλει να δημιουργήσει ένα νέο κράτος. Κατά τη γνώμη μου η εργατική τάξη σήμερα σκέφτεται με όρους πλήθους, πλούσιων μοναδικοτήτων, αλλά πάντα παραμένει ένα ζήτημα της ίδιας της εργατικής τάξης.

Και μετά την εισβολή στο Ιράκ, η πραγματική ιστορία ξεκινά, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου;

Ναι, ακριβώς. Νομίζω ότι η δεκαετία του 90 ήταν τα χρόνια της αναμονής, ένα διάλειμμα ενώ η πραγματικότητα μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου άρχισε πρόσφατα να εμφανίζεται με τον Μπόυς και την εισβολή στο Ιράκ. Ο Καρλ Σμιτ, αυτός ο φρικτός πολιτικός θεωρητικός, αποκάλεσε την παγκόσμια τάξη ως το φυσικό νόμο του πλανήτη. Ο επανορισμός αυτής της τάξης ξεκίνησε με τον πόλεμο στο Ιράκ, και όχι με τον Κλίντον τη δεκαετία του 90 που αποτέλεσε ένα ενδιάμεσο σημείο, μια περίοδο αναμονής, σαν μια παύση.

Δεν νομίζεις ότι η κυβέρνηση Μπους θέλει να δείξει που βρίσκεται η καρδιά της αυτοκρατορίας και ποιος είναι ο ηγέτης της.

Ναι, νομίζω ότι υποδηλώνει πλήρως αυτό που είναι καίριο στην πολιτική σκέψη. Το συσχετισμό δύναμης. Προσωπικά όσον αφορά την έννοια της αυτοκρατορίας έχω πολλές αμφιβολίες επειδή μου φαίνεται μια απόπειρα να φωτογραφηθεί η μετά το τείχος κατάσταση, αυτή του τέλους του σοσιαλισμού, που λαμβάνει την διακυβέρνηση Κλίντον ως μοντέλο. Ποιες πρέπει να είναι οι νέες λέξεις που πρέπει να υιοθετήσουμε για να ονομάσουμε την νέα παγκόσμια τάξη; Τι θα κατανοήσουμε ακριβώς από την ανάπτυξη των πραγμάτων στην μετά το Ιράκ περίοδο στις σχέσεις με την κίνα. Πως να το πω; Είμαστε πρόσφατα στην απαρχή ενός επαναορισμού των μορφών της παγκόσμιας κυριαρχίας. Είναι αρκετά πρώιμο να τοποθετήσεις αυτό για παράδειγμα ως αυτοκρατορία.

Ανήκεις στην ιταλική γενιά που αγωνίζεται για την επανάσταση. Το κράτος σας καταπίεσε, εσύ φυλακίστηκες. Νιώθεις απογοητευμένος από τον κόσμο που ζούμε σήμερα; Θα προτιμούσες να είχες ζήσει σε μια άλλη εποχή;

Όχι. Λεώ χωρίς περιστροφές ότι αυτό είναι το παρόν μου. Αυτό δεν σημαίνει ότι αποδέχομαι τον κόσμο με την μορφή που έχει σήμερα. Το θεωρώ εξαιρετικά πλούσιο και ενδιαφέρον παρόλο που είναι δραματικό, τραγικό. Νομίζω ότι σχετικά πρόσφατα αυτό που για κάποιο διάστημα αποκαλούνταν κομμουνισμός έγινε πραγματικότητα, ένα ζήτημα κοινής λογικής. Όχι κάτι εξτρεμιστικό. Τι είναι αυτό που πρέπει να γίνει, τι πολιτική και κοινωνική μορφή να δώσουμε στην ανθρώπινη φύση. Επιστρέφω στη φράση του Μπένγιαμιν, που είπε κάτι περίπου σαν και αυτό: «Να κριτικάρεις το παρόν, να νιώθεις τρόμο για κάποιες όψεις του, αλλά να ανήκεις σε αυτό χωρίς περιστροφές.»

Για σένα ποιο είναι το νόημα της επανάστασης σήμερα;

Ενδεχομένως, μπορούμε να συνεχίσουμε χωρίς τη λέξη επανάσταση επειδή αυτό το μοντέλο ήταν αυτό της κατάκτησης της εξουσίας και της κατασκευής ενός νέου κράτους. Ίσως είναι καλύτερο να μιλάμε για έξοδο. Νομίζω ότι το μοντέλο της εξόδου είναι πλούσιο. Η έξοδος σημαίνει περισσότερα από το να κατακτήσεις την εξουσία. Η έξοδος σημαίνει την κατασκευή ενός ξεκάθαρου πλαισίου, νέες εμπειρίες μη αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, νέους τρόπους παραγωγής. Προσφέρει μια τρίτη δυνατότητα, και δεν μιλώ φυσικά για τον τρίτο δρόμο του Μπλερ, αλλά περισσότερο για μια πολιτική εξάλειψης του κράτους κατασκευάζοντας θετικά μορφώματα, τοποθετώντας απέναντι στο κράτος την έννοια του πολίτη. Η κατασκευή μιας δημοκρατίας χωρίς κράτος από ένα κίνημα που κινείτε περισσότερο από μια λογική εξόδου, από θετικές εμπειρίες, παρά από επαναστάσεις με την κλασσική έννοια, οι οποίες αποτέλεσαν την διανοητική δραστηριότητα για πολλές γενιές, αλλά αυτό οδήγησε στην ιδέα της δημιουργίας ενός νέου κράτους. Το θέμα δεν είναι πια ένα μονοπώλιο αποφάσεων αλλά το πλήθος: οι πολλοί, η πληθωρικότητα.

πηγή rebelnet.gr