Ψηφιακή Παιδεία

Πανόραμα Ιστορίας της Εκπαίδευσης: όψεις και απόψεις (επιμέλεια Σ. Μπουζάκης), εκδ.Gutenberg, τόμοι Α΄ (σ. 774) και Β΄(σ. 1059).

Υπό Ι. Γ. Δελλή*

Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός (ή αιώνας των Φώτων) ήταν ένα πολυσύνθετο ιδεολογικό κίνημα, του οποίου η δυναμική άλλαξε τον ρου της ιστορίας με την ανάδειξη κυρίως του προβλήματος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Γνωστοί εκπρόσωποί του (Rousseau, Locke) πάλεψαν με τα γραπτά τους για την κατοχύρωση και το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, την οποίαν ως οντολογική κατηγορία στήριξαν με την πρόταση αναγνώρισης της εκπαίδευσης ως καθολικού δικαιώματος.
Στο κατώφλι αυτής της χαρισματικής ιστορικής περιόδου ο Άγγλος F. Bacon, o «αρχιτέκτων της Νέας Επιστήμης», πρότεινε έναν καταστατικό «χάρτη» της επιστημονικής έρευνας. Οι θεμελιώδεις διατάξεις αυτού του χάρτη είναι η συλλογικότητα της έρευνας, ο δημόσιος και δημοκρατικός χαρακτήρας της και η χρήση κοινής ορολογίας για τη διατύπωση των γνώσεων που κατακτώνται. Οι βακώνειες διακηρύξεις, οι οποίες σήμερα θεωρούνται αυτονόητες, εμπλουτίστηκαν στη συνέχεια από τους φυσικούς φιλοσόφους, ώστε να διαμορφωθεί το ελεύθερο ερευνητικό πνεύμα, που άνοιξε νέους δρόμους στην προώθηση της έρευνας στο πλαίσιο, καλώς ή κακώς, του «επιστημονικού ωφελιμισμού» υπό την επίδραση του βακώνειου δόγματος: «η γνώση είναι δύναμη».
Ενώ μέσα σ’ αυτό το κλίμα η συλλογικότητα στην επιστημονική έρευνα στην Ευρώπη υλοποιήθηκε νωρίς με την ίδρυση ερευνητικών κέντρων, όπως η Βασιλική Εταιρεία του Λονδίνου, στην Ιστορία της Νεοελληνικής Επιστήμης η ερευνητική συλλογικότητα υπήρξε ασύνηθες και σπάνιο φαινόμενο. Το παραπάνω έργο επιβεβαιώνει τα θετικά αποτελέσματα που έχει η επιστημονική και διεπιστημονική συλλογικότητα. Είναι δημιούργημα ερευνητικής συνεργασίας για τη μελέτη του πολυπρισματικού και διαχρονικού προβλήματος της εκπαίδευσης, με τη συνεργασία ερευνητών που θεραπεύουν επιστήμες που βρίσκονται σε ωσμωτική σχέση μεταξύ τους υπό τον τίτλο «Επιστήμες της αγωγής». Στο έργο συνεργάζονται ιστορικοί της εκπαίδευσης, κοινωνιολόγοι της εκπαίδευσης, φιλόσοφοι, παιδαγωγοί και ερευνητές άλλων πεδίων των επιστημών της αγωγής. Στον πρώτο τόμο έχουν ενταχθεί μελέτες για τα σύγχρονα ιστοριογραφικά ρεύματα, για την ελληνική εκπαίδευση εκτός συνόρων και πολλά ενδιαφέροντα κείμενα για την τοπική ιστορία της εκπαίδευσης. Στον δεύτερο εκτυλίσσονται όλες οι πτυχές της ιστορίας της εκπαίδευσης από την έναρξη της Επανάστασης μέχρι σήμερα (μεταρρυθμίσεις, θεσμικές αλλαγές της εκπαίδευσης, οργάνωση, εκπαίδευση εκπαιδευτικών, προγράμματα κ.λπ.). Το έργο είναι μια σημαντική συμβολή όχι μόνο στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης, αλλά και στη φιλοσοφία και στην πολιτική της εκπαίδευσης, γιατί εξετάζει την παιδεία ως αξία, θεσμό, δικαίωμα και πολυπαραγοντική διαδικασία. Κάθε μελέτη είναι βιβλιογραφικά εξοπλισμένη ή θεμελιώνεται σε αρχειακές πηγές. Η συγκέντρωση αυτής της απέραντης βιβλιογραφίας είναι χρήσιμο εργαλείο για κάθε νέο ερευνητή. Το περιεχόμενο του έργου αυτού επιτρέπει τη χρήση του ως διδακτικού εγχειριδίου, αλλά και ανταποκρίνεται στο ενδιαφέρον κάθε αναγνώστη για την εξέλιξη της εκπαίδευσης και της παιδείας στη χώρα μας.
Ως γνωστόν, η μελέτη της ιστορίας είναι μόνο φιλοσοφία με παραδείγματα, αλλά και μέσο εθνικής αυτογνωσίας, η οποία μας χρειάζεται σήμερα περισσότερο από ποτέ, γιατί η «παιδεία είναι τα πάντα».


*Ο Ι. Γ. Δελλής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, τ. Κοσμήτωρ της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών.