Ψηφιακή Παιδεία

Στα δυτικά του λιμανιού του Πόρου, μέσα σε ένα πανέμορφο όρμο όπου καταλήγει μια πευκόφυτη κοιλάδα, είναι αμφιθεατρικά κτισμένος ο Ρωσικός Ναύσταθμος. Το σμαραγδένιο νησάκι Δασκαλιό στολίζει την είσοδο του γραφικού όρμου.

Το ερειπωμένο σήμερα συγκρότημα των κτιρίων του κρύβει ιστορίες με έντονο ενδιαφέρον. Με τη συνθήκη Κιουτσούκ – Καϊναρτζή το 1774 μεταξύ της τσαρίνας Μεγάλης Αικατερίνης και του Σουλτάνου των Οθωμανών, με την οποία έληξε και ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1770 (Ορλωφικά), οι νικητές Ρώσοι επέτυχαν μεταξύ άλλων και την ελεύθερη ναυσιπλοΐα του στόλου τους στις θάλασσες της Οθωμανικής επικράτειας και έκτοτε έπλεαν ελεύθερα στις ελληνικές θάλασσες και ναυλοχούσαν στα λιμάνια.

Η δραστηριότητα αυτή αυξήθηκε μετά τον νικηφόρο για τη Ρωσία πόλεμο του 1788-1792. Περίοδο κατά την οποία επέλεξαν και το απήνεμο λιμάνι του Πόρου για την δημιουργία σταθμού τροφοδοσίας του ρωσικού στόλου. Έτσι, από τα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα οι Ρώσοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Στενό του Πόρου, στη θέση που σήμερα είναι το Κ.Ε..ΠΟΡΟΣ, και έκτισαν τα πρώτα κτίσματα για αποθήκες υλικού υποστήριξης των πλοίων τους και φούρνους για να ψήνουν διπυρίτη άρτο (γαλέτα) για τα πληρώματα των πλοίων τους.

Στις εγκαταστάσεις αυτές παρέμειναν μέχρι το 1830, οπότε ο Καποδίστριας ζήτησε από τους Ρώσους να αποσυρθούν από αυτές τις εγκαταστάσεις γιατί τις χρειαζόταν για την μεταφορά του Ελληνικού Ναυστάθμου, ο οποίος μέχρι τότε βρισκόταν στην περιοχή του σημερινού Γυμνασίου Πόρου και τους παραχώρησε τον βορειοδυτικό όρμο του νησιού για την ανέγερση νέων εγκαταστάσεων.

Το νέο συγκρότημα που χτίστηκε ήταν μεγαλόπρεπο και περιείχε σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό κτισμάτων για την παρασκευή γαλέτας και για την αποθήκευση υλικών, τροφίμων και γαιανθράκων που χρησίμευαν για τον ανεφοδιασμό του ρωσικού στόλου.



Ο Ρωσικός Ναύσταθμος έμελλε να παίξει τον δικό ιστορικό ρόλο σε μία αποφράδα περίοδο για το νησί του Πόρου και τους κατοίκους του, που μέσα σε έντονο εμφυλιοπολεμικό κλίμα, σύρθηκαν στον όλεθρο, τη λεηλασία των περιουσιών τους και την καταστροφή.

Τα ξημερώματα της 27ης Ιουλίου του 1831 τα Κυβερνητικά στρατεύματα του Καλλέργη και οι άτακτοι του Νικηταρά πέρασαν κρυφά με πλοιάρια των ρωσικών πλοίων που, σπεύδοντας σε βοήθεια του Κυβερνήτου, είχαν καταλάβει και ήλεγχαν το βορειοδυτικό στενό (μπογάζι) του λιμένα του Πόρου. Τα στρατεύματα αποβιβάστηκαν στον όρμο του Ρωσικού Ναυστάθμου, προωθήθηκαν αθέατα μέσα απ’ το πευκοδάσος του Νεωρίου και επιτέθηκαν αιφνίδια το πρωί στο οδόφραγμα των Ποριωτών και του οπλαρχηγού του Χριστόδουλου Μέξη στο Στενό κοντά στη σημερινή διώρυγα του νησιού, με σκοπό να καταστείλουν την ανταρσία του Μιαούλη στα πολεμικά πλοία του Εθνικού Στόλου. Το εγχείρημα δεν πέτυχε και έτσι την 1η Αυγούστου ακολούθησε η ανατίναξη των εθνικών πλοίων από τον ίδιο τον ένδοξο ναύαρχο του ’21 Μιαούλη, και η λεηλασία και πυρπόληση των Ποριώτικων σπιτιών από τους Κυβερνητικούς.

Οι εγκαταστάσεις διατηρήθηκαν για αρκετό διάστημα, γεγονός που μαρτυρά η έντονη παρουσία Ρώσων που διέμεναν σε σπίτια του νησιού και προχώρησαν σε ίδρυση σχολείου. Με το πέρασμα του χρόνου όμως οι εγκαταστάσεις παρακμάζουν ταυτόχρονα με την φθίνουσα πορεία που παρουσιάζει το Ρωσικό Ναυτικό λόγω της εξασθένισης του τσαρικού καθεστώτος.

Έτσι, στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν στις άδειες από πολλών ετών αποθήκες της εγκατάστασης υπήρχε μόνο ένας Ρώσος φύλακας, ο τότε πρέσβης της Ελλάδας στη Ρωσία Αλέξανδρος Τομπάζης – Ποριώτης στην καταγωγή- εισηγήθηκε στον Τσάρο την παραχώρηση της κυριότητας του χώρου στο Ελληνικό Δημόσιο προς όφελος του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού. Ο Τσάρος συμφώνησε και ο Ρωσικός Ναύσταθμος περιήλθε στη δικαιοδοσία της Ναυτικής Υπηρεσίας που έδρευε τότε στον Πόρο.

Τα επόμενα χρόνια η εγκατάσταση έμεινε σε αχρηστία και έτσι ασυντήρητη άρχισε να ερειπώνεται. Κάποια στιγμή μάλιστα μέρος από το πλούσιο σε πελεκημένες πέτρες, πλάκες και ξυλεία δομικό υλικό του αφαιρέθηκε για να χρησιμοποιηθεί σε κατασκευές νέων κτιρίων στο Προγυμναστήριο.

Το τέλος έδωσε το ίδιο το ελληνικό δημόσιο με το υπ΄ αριθμ. 33410/25.2.1935 πωλητήριο συμβόλαιο που συνετάχθη στο Συμβολαιογραφείο Τροιζηνίας, εκποιώντας μια ανεκτίμητη περιοχή και πωλώντας την σε ιδιώτη. Αργότερα ακολούθησαν και άλλες αγοραπωλησίες μεταξύ ιδιωτών που οδήγησαν σε ακόμα μεγαλύτερη εγκατάλειψη του μνημείου. Το 1989 το Υπουργείο Πολιτισμού με την υπ΄αριθμ. ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/ /1482/25880/5.6.1989 απόφασή του χαρακτηρίζει τα κτίρια του Ρωσικού Ναυστάθμου ιστορικά και διατηρητέα μνημεία, ορίζοντας ζώνη προστασίας 100 μέτρων γύρω από το περίγραμμα των κτιρίων.

Έκτοτε, έγιναν πολλές απόπειρες για την τουριστική αξιοποίηση της περιοχής από τους ιδιοκτήτες του, χωρίς αποτέλεσμα, αφού το νεότερο αυτό μνημείο προστατεύεται από το ΥΠΠΟ.

Σήμερα, το όλο συγκρότημα αποτελείται από το κυρίως κτίριο και τα παρακείμενα κτίσματα, όλα ερειπωμένα. Το κυρίως κτίριο που δεσπόζει πάνω στην παραλία και θυμίζει κάτι από την παλιά μεγαλοπρέπεια της Ρωσικής αυτοκρατορίας, αποτελείται από τρεις στενομέτωπους, ορθογωνικής κάτοψης χώρους τοποθετημένους στη σειρά, που στεγάζονται με ισάριθμους μεγάλους θόλους. Η όψη τους προς την παραλία είναι σχεδόν διώροφη και χωρίζεται σε δύο ζώνες με μια οριζόντια διακοσμητική ταινία από λείο σοβά, υπογραμμιζόμενη στη βάση της με ελαφρά εξέχουσες σχιστόπλακες. Οι θόλοι κρύβονται με ψηλό στηθαίο που κοσμείται με οριζόντια μαρμάρινη ταινία με γραμμικές κάθετες ραβδώσεις. Τα ανοίγματα τοποθετούνται αξονικά και επαναλαμβάνονται ρυθμικά, ίδια για κάθε θόλο και έχουν γραμμικό πέτρινο υπέρθυρο με διακοσμητικό κλειδί. Στο εσωτερικό οι θόλοι έχουν κατεδαφιστεί και διακρίνονται τα ίχνη τους πάνω στους τοίχους.

Η διατήρηση της φυσιογνωμίας του τοπίου και των μνημείων του αποτελεί κύρια επιδίωξη όλων στο νησί, ως ένδειξη σεβασμού στη Φύση, στην Παράδοση, στην Ιστορία. Ο Δήμος Πόρου, θέλοντας να αναδείξει έναν χώρο που υπέχει φύσει και θέσει χώρο θεάτρου από το 1992 τον αναδεικνύει ως χώρο πραγματοποίησης πολιτιστικών εκδηλώσεων, τις οποίες ανοίγει το χοροθέατρο της Σοφίας Σμαΐλου με την παράσταση “Η επιστροφή του Οδυσσέα”.

Έκτοτε, με την άδεια της Εφορείας Νεοτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού και την ευγενή παραχώρηση των ιδιοκτητών του πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις: συναυλίες, θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις.

To 2008 ο Δήμος Πόρου ανταποκρίθηκε στην πρόταση του ΕΚΕΘΕΧ για την ανάδειξη δημόσιων χώρων που μπορεί να λειτουργήσουν ως χώροι θεάτρου και κατόπιν αυτοψίας που πραγματοποίησαν στο νησί του Πόρου, επέλεξαν το μνημείο του Ρωσικού Ναυστάθμου ως τον ιδανικό χώρο για την πραγματοποίηση των παραστάσεων του artlocus. Η επανασήμανση του χώρου με δημιουργικούς τρόπους, ενδυναμώνει τη σχέση των κατοίκων με το μνημείο, προσδίδοντάς του μια δυναμική και κατά τη σύγχρονη εποχή, αφήνοντας παράλληλα ελπίδες για τις δυνατότητες πολιτισμικής αξιοποίησής του και για το μέλλον.
ΠΗΓΗ