Ο κόσμος των Ιδεών

Από τα έργα του Πλάτωνα, αυτό που ασχολείται συστηματικά με τους ζωντανούς οργανισμούς και γενικότερα με το φυσικό κόσμο είναι ο Τίμαιος. Για τον Πλάτωνα η ζωή δεν περιορίζεται σ’ αυτά που σήμερα ονομάζουμε έμβια όντα, αλλά σ’ ολόκληρο τον κόσμο που είναι ένζωος και έμψυχος. Όπως είναι γνωστό στη φιλοσοφία του Πλάτωνα πρωταρχική θέση κατέχει ο κόσμος των ιδεών, ενώ τα υλικά πράγματα είναι ατελείς απομιμήσεις ή «σκιές» των αληθινών όντων του κόσμου των ιδεών.

Το τέλειο είδος σκύλου είναι αποκλειστικό κτήμα των «αιώνιων ειδών» τα οποία δεν εξαρτώνται από τίποτε άλλο για την ύπαρξή τους…αντίθετα οι σκύλοι του «κάτω κόσμου» είναι ατελείς απομιμήσεις του τέλειου είδους σκύλου του κόσμου των ιδεών.

Η ανθρώπινη ψυχή κατά τον Πλάτωνα προέρχεται από τον κόσμο των ιδεών, αλλά καθώς συμμετέχει στον υλικό κόσμο, έχει διαβαθμίσεις ιεραρχικές (λογιστικόν – θυμοειδές – επιθυμητικόν).

«Είμαστε ψυχές φυλακισμένες σε σώματα. Η ψυχή ρίχνοντας ματιές μέσα απ’ τη φυλακή της, είναι ικανή να αντιληφθεί μόνο τις φευγαλέες σκιές και οι αδαείς ισχυρίζονται ότι αυτό εξαντλεί την πραγματικότητα….. για να αποκτήσουμε πρόσβαση σ’ αυτές τις ανώτερες πραγματικότητες οφείλουμε να αποδράσουμε από τα δεσμά της αισθητηριακής εμπειρίας, και να σκαρφαλώσουμε έξω απ’ τη σπηλιά μέχρι να αποκτήσουμε τελικά την ικανότητα να ατενίσουμε την αιώνια πραγματικότητα εισερχόμενοι με αυτόν τον τρόπο στην περιοχή της αληθινής γνώσης (Lindberg).

Η ψυχή του ανθρώπου (ακριβέστερα το αθάνατο μέρος της) όταν αποχωριστεί με το θάνατο από το σώμα, μπορεί ανάλογα με τις δράσεις της κατά την διάρκεια της ζωής να κατέλθει ακόμη χαμηλότερα και να γίνει ψυχή ενός ζώου. Τελικός στόχος είναι η επάνοδος στον κόσμο των ιδεών. Τελικά δηλαδή η ιεραρχική τάξη-δομή του κόσμου στον Πλάτωνα είναι η εξής: κόσμος των ιδεών – υλικός κόσμος, σύμπαν – αθάνατα έμβια όντα – θνητά έμβια όντα, λογιστικόν – θυμοειδές – επιθυμητικόν. Ο άνθρωπος κατέχει μια ενδιάμεση θέση συμμετέχοντας σε ανώτερες και κατώτερες ιεραρχικά περιοχές. Η ιεραρχική τάξη στον ανθρώπινο οργανισμό φαίνεται στις σχέσεις ανάμεσα στο κεφάλι στο θώρακα και στην κοιλιά.

Ο κόσμος διακρίνεται στον αισθητό και στον νοητό. Ο αισθητός κόσμος είναι αυτός που αντιλαμβανόμαστε. Ο κόσμος αυτός μεταβάλλεται διαρκώς – όπως έλεγε και ο Ηράκλειτος  – και τα πάντα βρίσκονται σε μια διαδικασία φθοράς και αναγεννήσεως. Στην πραγματικότητα τα αισθητά πράγματα δεν υπάρχουν, αλλά είναι μια απατή των αισθήσεων. Είναι είδωλα, απεικάσματα που μοιάζουν αληθινά, σαν την εικόνα που αντικατοπτρίζεται στον καθρέπτη. Για τον λόγο αυτό ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει τα αισθητά πράγματα. Από την άλλη μεριά, υπάρχει ο νοητός κόσμος, ο κόσμος των ιδεών. Αυτός είναι ο κόσμος που περιέχει τις ιδέες και εξασφαλίζει στον άνθρωπο, όχι μόνο την αληθινή γνώση, αλλά και την ύπαρξή του. Οι ιδέες του Πλάτωνα δεν είναι νοητά κατασκευάσματα, αλλά η αρχή και η ουσία των όντων που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας. Οι ιδέες αυτές είναι άυλες, αμετάβλητες και αναλλοίωτες και βρίσκονται έξω από την αισθητή πραγματικότητα. Η αντίληψή τους δεν γίνεται με τις αισθήσεις, αλλά με το νου μας.

Οι ιδέες αναπαριστάνονται στα αισθητά πράγματα (αυτά που με τις αισθήσεις μας αντιλαμβανόμαστε) και αποκτούν μορφή. Έτσι, αν δεν υπήρχαν οι ιδέες, δεν θα υπήρχαν και τα αισθητά αντικείμενα. Ακόμα και στον λόγο μας προσδιορίζουμε τα πράγματα με τους επιμέρους όρους που αναφέρονται σε συγκεκριμένα αντικείμενα και γεγονότα, και τους γενικούς όρους. Οι γενικοί όροι εκφράζουν γενικά, ποιοτικά και καθολικά (όχι εξειδικευμένα και εξατομικευμένα) τα αντικείμενα. Για παράδειγμα γενικοί όροι είναι η λευκότητα και η ευρύτητα. Οι γενικοί όροι, για να υπάρχουν στο νου και την ομιλία μας, υφίστανται στον κόσμο των ιδεών. Η γνώση του ανθρώπου σχετίζεται με τις ιδέες, το ``όντως ον΄΄, κάτι που δεν συνειδητοποιεί ο άνθρωπος γιατί είναι εγκλωβισμένος στον απατηλό κόσμο των αισθήσεων. Η απόκτηση της γνώσης επιτυγχάνεται με τον απεγκλωβισμό του νου μας από τις εντυπώσεις των αισθήσεων και την θέαση των ιδεών. Η θέαση του Πλάτωνα σχετίζεται με τους όρους ``Θεός΄΄ και ``θέωση΄΄, όλα παράγωγα του αρχαιοελληνικού ρήματος ``θεάομαι΄΄ – ``θεώμαι΄΄ που σημαίνει παρατηρώ, εξετάζω με προσοχή.

Όπως προαναφέρθηκε, τα αισθητά αντικείμενα είναι είδωλα, αντικαθρεφτίσματα των αθάνατων προτύπων, των ιδεών. Είναι γεγονός, συνεχίζει ο Πλάτωνας, ότι η γνώση της ουσίας των πραγμάτων ενυπάρχει και προϋπάρχει στον άνθρωπο και αυτό γιατί ο άνθρωπος, πέρα από το θνητό σώμα του, έχει και την ψυχή. Η ψυχή πριν δημιουργηθεί στο φυσικό σώμα ζούσε στον κόσμο τον ιδεών τις οποίες έχει την εμπειρία, τις έχει γνωρίσει. Άρα, η ψυχή έχει την δυνατότητα να οδηγήσει τον ανθρώπινο νου από την απατή των αισθήσεων στην θέαση (δεν είναι τυχαία η λέξη θέαση, όπως προαναφέρθηκε βλ. ``Θεός΄΄, ``θέωση΄΄), την εποπτεία της ουσίας, του πραγματικού. Βασικά, η γνωστική διεργασία της θέασης των ιδεών είναι μια διαδικασία ανάμνησης των ιδεών που η ψυχή έχει γνωρίσει, αλλά όταν μπαίνει στο ανθρώπινο σώμα και του δίνει ζωη, τις ξεχνάει. Αυτό αποδεικνύει και η λέξη ``αλήθεια΄΄ που ετυμολογικά προέρχεται από το: στερητικό α + λανθάνω (λανθάνω εμαυτόν =λησμονώ, ξεχνώ). Άρα, η αλήθεια είναι ο απεγκλωβισμός της ψυχής από την ``λήθη΄΄ (=ξεχασιά) των ιδεών στην οποία περιέρχεται όταν μπαίνει στο σώμα. Η ανάμνηση αυτή γίνεται με την θεά του αισθητού κόσμου που όπως προαναφέρθηκε είναι απεικόνισμα του κόσμου των ιδεών.

Η ψυχή έχει ανάμνηση των ιδεών και αυτό αποδεικνύεται όταν με κατάλληλες ερωταποκρίσεις το άτομο ξεφεύγει από τις προκαταλήψεις και τις ψεύτικες εντυπώσεις των αισθήσεων και οδηγείται με τη σκέψη στην ανάμνηση των ιδεών, μεσώ της διαλεκτικής μεθόδου, του διάλογου με τον κατάλληλο συνομιλητή που θα τον βοηθήσει στην αποκάλυψη των αναμνήσεων. Ο Πλάτων αποδεικνύει το τελευταίο με το παράδειγμα του δούλου Μένωνα, ενός ακαλλιέργητου ανθρώπου που με κατάλληλες ερωταποκρίσεις του Σωκράτη αποκαλύπτει μαθηματικές έννοιες!!! Κατά τον Πλάτωνα, αυτό ερμηνεύεται με την ανάμνηση των ιδεών που υπήρχαν σε λήθη από την ψυχή. Ο Πλάτωνας ανέφερε ως παραδείγματα ιδεών την ιδέα της δικαιοσύνης, την ιδέα της σωφροσύνης, την ιδέα της τέχνης και άλλες.

Η υπέρτατη ιδέα κατά τον Πλάτωνα είναι η ιδέα του Αγαθού στην οποία μόνον η ιδέα της τέχνης πλησιάζει. Το Αγαθό, θα λέγαμε τελείως απλοϊκά, είναι το άριστο, το καλό, το δίκαιο και το ωφέλιμο. Όλα αυτά μαζί. Το Αγαθό, ως ιδέα, εμπεριέχει όλες τις άλλες ιδέες, άρα θα το χαρακτηρίζαμε ως το άριστο, παρόλο που οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν πολλές ονομασίες για το αγαθόν και σχεδόν κάθε φιλόσοφος το προσέγγιζε διαφορετικά. Αυτή η τελειότητα του Αγαθού εμπεριέχει και την θρησκευτική έννοια της θέασης του Θεού από τον άνθρωπο και της θέωσής του μέσα από τη μέθεξη (συμμετοχή) στον επουράνιο κόσμο. Η ευδαιμονία, δηλαδή η ευτυχία του ανθρώπου, κατά τον Πλάτωνα σχετίζεται με την θέαση και μέθεξη της ιδέας του Αγαθού. Ο Πλάτων απορρίπτει τις υπερβολικές σωματικές και υλικές απολαύσεις και συνιστά λιτότητα και ολιγάρκεια στη ζωη.

Πηγή: http://www.awakengr.com/2011/12/blog-post_4425.html#ixzz2cdYim4DR