Τα στερεότυπα μάς ακολουθούν παντού. Όλοι έχουμε γνώμη και συχνά απόλυτη, χωρίς καν να γνωρίζουμε αυτό για το οποίο μιλάμε. Αλήθεια, σκεφτείτε το, πόσα στερεότυπα υπάρχουν για την Αφρική και πόσοι από όσους τα πιστεύουν έχουν επισκεφθεί ποτέ μια αφρικάνικη χώρα; Αν ρωτήσεις τον μέσο Έλληνα (όχι ότι οι Ευρωπαίοι δεν έχουν ανάλογες απόψεις, φυσικά) τη γνώμη του για τους Αφρικανούς θα έχει συγκεκριμένη άποψη, ακόμα και αν η μόνη του επαφή με τους ανθρώπους αυτούς είναι το CD ή η τσάντα που αγόρασε στο δρόμο.
Συχνά, όμως, το ίδιο συμβαίνει και όταν έρχεσαι σε μια αφρικανική χώρα. Τα στερεότυπα είναι τόσο έντονα καρφωμένα στο μυαλό μας, ώστε ακόμα και πολλοί που ζουν στην Αφρική φιλτράρουν τα πάντα μέσα από τις προκαταλήψεις τους. Το έχω δει να συμβαίνει συχνά και, μάλιστα, από ανθρώπους που ζουν και εργάζονται χρόνια εδώ και έχουν ταξιδέψει σχεδόν σε όλο τον πλανήτη.
Όμως, αλήθεια, πόσο αντικειμενικά μπορούμε να κρίνουμε μια διαφορετική από τη δική μας "κουλτούρα" (δεν θα χρησιμοποιήσω τον όρο "πολιτισμός", διότι είναι κατά τη γνώμη μου τελείως αδόκιμος); Ποιες είναι εκείνες οι αποδεκτές πολιτισμικές παράμετροι που ορίζουν πώς πρέπει να είναι μια κοινωνία και βάση εκείνων να τις κρίνουμε όλες; Μην ψάχνετε, διότι, απλούστατα, δεν υπάρχουν. Κάθε προσπάθεια να ορίσουμε το αποδεκτό και το μη αποδεκτό πολιτισμικά και βάση αυτού να καθορίσουμε ποια συμπεριφορά είναι σωστή και "αναπτυγμένη" είναι λάθος, διότι δεν μπορεί ποτέ να είναι αντικειμενική. Πάντοτε θα επηρεάζεται από την δική μας πολιτισμική συμπεριφορά, την οποία θα ορίζουμε ως μέτρο σύγκρισης. Σε αυτό προσθέστε την άγνοια, τον φόβο, την προπαγάνδα, τις εικόνες που προσλαμβάνουμε από τα μέσα, την εκπαίδευση που έχουμε λάβει και έχετε την συνταγή για τα στερεότυπα.
Συχνά, όλοι μιλάμε για την Αφρική σαν να είναι μια χώρα και όχι μια ήπειρος, διαχωρίζοντας μόνο τις αραβικές χώρες του Βορρά. Κι όμως, πρόκειται για 57 διαφορετικά κράτη, με ξεχωριστή ιστορία, συχνά παρόμοια προβλήματα, όμως με διαφορετικές γεννεσιουργές αιτίες. Μιλάμε για την αποικιοκρατία στην Αφρική και ξεχνάμε πως κάποια κράτη δεν υπήρξαν ποτέ αποικίες (η Αιθιοπία για παράδειγμα). Όταν σκεφτόμαστε πολιτιστικά επιτεύγματα και αυτό που (λαθεμένα) ονομάζουμε "πολιτισμό", η Αφρική δεν μας έρχεται ποτέ στο μυαλό.
Θυμάμαι, σε μια συζήτηση, μια Ελληνίδα που είχε εργαστεί ως δασκάλα δύο χρόνια στη Χαράρε της Ζιμπάμπουε έλεγε πως είναι φυσιολογικό οι Αφρικανοί να είναι "καθυστερημένοι", διότι ποτέ δεν δημιούργησαν πολιτισμό. Μια άποψη που την έχω ακούσει αρκετές φορές και όχι μόνο από Έλληνες. Φαίνεται πως όσοι λένε αυτά δεν έχουν ακούσει ποτέ για τη Μεγάλη Ζιμπάμπουε, μια εντυπωσιακή πόλη 1.784 στρεμμάτων με τεράστια τείχη και οικοδομήματα, που άνθησε επί τέσσερις αιώνες αφήνοντας μοναδικά τέχνεργα και κεραμικά. Μια πόλη που, όταν ανακαλύφθηκε τον 19ο αιώνα, οι Ευρωπαίοι αρνήθηκαν να δεχθούν πως οι ντόπιοι θα έχτιζαν ποτέ κάτι τόσο εντυπωσιακό και επέμειναν πως την δημιούργησαν λευκοί άποικοι - άποψη που επικράτησε στους ακαδημαϊκούς κύκλους σχεδόν μέχρι την δεκαετία του 80. Δεν θα έχουν ακούσει, επίσης, για τα βασίλεια της Δυτικής Αφρικής του 9ου αιώνα με τα εκλεπτυσμένα χάλκινα αντικείμενα και τα αγάλματα. Και ας μην ξεχνάμε και την τεράστια προφορική παράδοση των αφρικανικών χωρών με τις εκατοντάδες τοπικές διαλέκτους, τους μύθους και τα τραγούδια.
Και μετά, ήρθαν οι κυνηγοί σκλάβων (με τους Άραβες να πουλούν και τους λευκούς να αγοράζουν) και η αποικιοκρατία και η μοίρα της Αφρικής σφραγίστηκε....
Σήμερα όλοι σχεδόν πιστεύουμε πως θα κάνουμε μια βόλτα σε μια αφρικανική χώρα και το μόνο που θα δούμε είναι παιδιά με εξογκωμένες κοιλιές να ζητιανεύουν και ανθρώπους να πεθαίνουν από την πείνα στους δρόμους. Μια εικόνα που λατρεύουν τα μίντια - όσο πιο άθλια η εικόνα, τόσο περισσότερη τηλεθέαση φέρνει - και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις αρέσκονται να τονίζουν. Λογικό, πώς αλλιώς θα μαζέψεις χρήματα αν δεν απευθυνθείς στο συναίσθημα, ακόμα και αν αυτό απαιτεί γενικεύσεις και υπερβολές; Οι επισιτιστικές κρίσεις είναι συγκεκριμένες και δεν συμβαίνουν παντού. Συχνά δεν τις βλέπεις καν, εκτός και αν εργάζεσαι στις ανάλογες περιοχές. Οι αιτίες τους δεν είναι σχεδόν ποτέ η έλλειψη τροφίμων. Είναι πολιτικές, είναι περιβαλλοντικές, είναι αποτέλεσμα πολεμικών συρράξεων και έλλειψης μακροχρόνιου σχεδιασμού, συχνά και αδιαφορίας.
Κάποιες φορές ο υποσιτισμός είναι αποτέλεσμα άγνοιας και λαθεμένων πεποιθήσεων, όπως κάποιες φυλές που απαγορεύουν στις γυναίκες να τρώνε κρέας στη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή που θεωρούν πως τα νεογέννητα πρέπει να πίνουν νερό και όχι γάλα τις πρώτες μέρες της ζωής τους. Και η επισιτιστική κρίση δεν συνεπάγεται πάντοτε πείνα, όπως την φανταζόμαστε στη Δύση. Μπορεί να σημαίνει πρόσληψη τροφών που δεν είναι ποιοτικές, με αποτέλεσμα ασθένειες, χαμηλή ανάπτυξη και αδυναμία, που συχνά δεν την διακρίνεις με μια απλή ματιά.
Επικρατεί η άποψη πως ο βασικός λόγος για τα δεινά των αφρικανικών χωρών είναι η "τεμπελιά". Άραγε πόση αλήθεια κρύβεται σε αυτό και πώς μπορείς να το γενικεύσεις όταν αναφέρεσαι σε περιοχές που οι ρυθμοί της ζωής καθορίζονται από τις εποχές; Σε μια αφρικανική χώρα σημασία δεν έχει πότε θα φτάσεις κάπου, αλλά το να φτάσεις. Όταν ξυπνάς από τα χαράματα, περπατάς χιλιόμετρα για να πας σε ένα ετοιμόρροπο σχολείο ή για να φέρεις καθαρό νερό, καλλιεργείς το χωράφι σου χωρίς τεχνολογία και χωρίς καλούς σπόρους και λιπάσματα, δεν έχεις κανένα δίκτυ ασφαλείας για ό,τι σου συμβεί, τρως μόνο ένα γεύμα την ημέρα, πόσο "τεμπέλης" μπορείς να θεωρηθείς; Πρέπει να γίνεις δημιουργικός για να επιβιώσεις, να σκαρφιστείς χίλιους τρόπους για να τα βγάλεις πέρα στη σκληρή καθημερινότητα, γνωρίζοντας πως όσο γρήγορα και να τελειώσεις τη δουλειά σου, δεν θα αλλάξει απολύτως τίποτα.
Η πρόοδος δεν είναι πάντα αποτέλεσμα μόνο θέλησης και αποφασιστικότητας. Είναι κυρίως θέμα ευκαιριών. Όταν στερείς από ολόκληρους πληθυσμούς βασικά δικαιώματα και τους κρατάς στο σκοτάδι για τα δικά σου γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, είναι πολύ εύκολο να δικαιολογήσεις τις πράξεις σου χτίζοντας την εικόνα που σε εξυπηρετεί. Μεταθέτεις την ευθύνη στο θύμα, εκμεταλλεύεσαι τις υπάρχουσες αδυναμίες του και τις στρέφεις εναντίον του. Και ύστερα παρουσιάζεσαι σαν τον σωτήρα με τις μαγικές λύσεις. Κάτι που μόλις πρόσφατα συνειδητοποιήσαμε και στη δική μας χώρα.
Δυστυχώς, η λίστα με τα στερεότυπα είναι ατελείωτη. Θα χρειαζόμουν ένα ολόκληρο βιβλίο για να τα αναλύσω και πάλι κάποια θα ξεχνούσα. Επειδή, όμως, δεν μου αρέσει ο μονόλογος, περιμένω τη δική σας γνώμη. Ας διαλύσουμε τα στερεότυπα, λοιπόν, συζητώντας για αυτά...
Ταξιδεύοντας
Στερεότυπα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου