Τι είναι κριτική/ δημιουργική σκέψη;
«Η κριτική σκέψη, αντίθετα με την απλή σκέψη, συνεπάγεται ότι το άτομο έχει την ικανότητα και την βούληση να αποστασιοποιηθεί προς στιγμήν από τις προσωπικές του πεποιθήσεις, τις κοινωνιογνωστικές του προκαταλήψεις και τα συμφέροντά του και να εξετάσει τα πραγματικά και λογικά στοιχεία, τα οποία στηρίζουν και ερμηνεύουν έννοιες, πληροφορίες, σχέσεις, κρίσεις, συλλογισμούς, φαινόμενα, στάσεις και σκόπιμες πράξεις, καθώς επίσης να αναζητήσει τις παραδοχές και τις συνεπαγωγές κάθε άποψης και τους δυνατούς τρόπους θεώρησης των πραγμάτων από διαφορετική σκοπιά» (Ματσαγγούρας, Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας, Στρατηγικές διδασκαλίας: Από την πληροφόρηση στην κριτική σκέψη, Τόμ. Β΄ (Αθήνα 1994), 27). Ο Siegel επίσης πολύ περιεκτικά περιγράφει η κριτική σκέψη ως εκείνο το είδος στοχασμού, που «παρακινείται από τα κατάλληλα αίτια». «Η νοημοσύνη και η λογική που διαθέτει ο άνθρωπος δεν είναι αρκετά για να αγωνιστεί στη ζωή, αν δεν καλλιεργήσει και την κριτική του σκέψη. Κριτική σκέψη ονομάζεται η διανοητική ικανότητα του ανθρώπου, η λειτουργία της οποίας του επιτρέπει να κρίνει κάθε πληροφορία που του προσφέρεται ως προς την αλήθεια, τη γνησιότητα και την ορθότητα ή το αντίθετο. Ένας πραγματικά ελεύθερος άνθρωπος δεν μπορεί να δέχεται κάθε πληροφορία και να την αποδέχεται χωρίς μία λογική επεξεργασία και κριτική. Δεν υπάρχει στιγμή στη ζωή μας κατά την οποία δεν κρίνουμε πρόσωπα, ιδέες, αντικείμενα, καταστάσεις, γεγονότα. Κρίνουμε το παρελθόν και το παρόν και διερωτόμαστε για το μέλλον. Ο άνθρωπος που δέχεται χωρίς κριτική σκέψη πληροφορίες, θεωρίες και καταστάσεις, γίνεται συνήθως θύμα και παγιδεύεται από αυτές στη ζωή του. Μόνον όποιος κρίνει και δέχεται με σχετική επιφύλαξη και κριτική διάθεση κάθε τι το νέο, κάθε ιδέα, πρόταση, άποψη, πληροφορία μπορεί να μείνει αδέσμευτος». Παύλος Κυριακίδης, «Κριτική Σκέψη», Πρακτικά του Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής και Εκπαίδευσης (ΕΛΛ.Ι. Ε. Π. ΕΚ.), 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα: «Κριτική, Δημιουργική, Διαλεκτική Σκέψη στην Εκπαίδευση: Θεωρία και Πράξη», Αθήνα, 13‐14 Μαΐου 2006.
Διαβάζοντας τις παραπάνω ερμηνείες συνειδητοποιούμε πόσο συχνά η ελευθερία προσωπικής γνώμης είναι τόσο περιορισμένη στο σύγχρονο μοντέλο εκπαίδευσης. Άραγε πόσο δικές τους είναι οι απαντήσεις που εκφέρουν οι μαθητές; Πιθανότερο είναι να συμβαίνει να κατευθύνεται η σκέψη σε κανάλια που θα καταλήγει σε συγκεκριμένα αποτελέσματα.
Η ελληνική κοινωνία έχει ανάγκη από εκπαιδευτικούς που σκέφτονται ελεύθερα, θα τιμούν το λειτούργημά τους και θα υποστηρίζουν επιστημονικά την προσέγγιση του ευαίσθητου αντικειμένου τους. Η πολυφωνία, η διαφωνία, η τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία, η έλλογη αντιπαράθεση και η κριτική αποτελούν αναπόσπαστα μέρη της ελεύθερης εκπαίδευσης. Χρειάζεται θαρραλέα και αξιοπρεπή στάση από τους εκπαιδευτικούς στην ανάληψη του δύσκολου λειτουργήματός τους.
Ο διάλογος στην εκπαίδευση πρέπει να περιλαμβάνει τα συναισθήματα, τη διαίσθηση, την ευαισθησία για τα προβλήματα, τη φαντασία. Έτσι μπορεί να είναι δημιουργικός και να οδηγήσει στην αναστοχαστική σκέψη (reflective thinking). Η ενεργή επίμονη και προσεκτική παρατήρηση στη σκέψη πρέπει να εξουδετερώσει την κυριαρχούσα παθητική αντιμετώπιση στη σκέψη. Συζητήσεις με εκπαιδευτικούς και από τη μικρή προσωπική μου εμπειρία βλέπω ότι οι μαθητές δυσκολεύονται να παράγουν δικές τους απαντήσεις. Είναι μαθημένοι σε απαντήσεις που διαμορφώνονται πάνω σε έτοιμα καλούπια και το ατυχές είναι ότι έχουν μάθει αυτές να εκτιμάνε και να θεωρούν σωστές. Οτιδήποτε ξεπερνάει αυτό που «περιμένει ο δάσκαλος», «αυτό που θα γίνει αποδεκτό από τον βαθμολογητή», είναι περιττό. Διαμορφωμένες εκφράσεις τύπου «το νου σας μην γράψετε κάτι τέτοιο θα σας κόψουν, μην το επεκτείνετε τόσο ο βαθμολογητής θα κουραστεί, μην πάτε να του κάνετε τον εξυπνάκια» δείχνουν μία απελπιστική διάσταση του πόσο κριτική είναι η παιδεία που παράγεται σήμερα. Πιθανότερο είναι κάτι τέτοιο να είναι και προτιμητέο από την κυρίαρχη πολιτική γιατί η κριτική σκέψη είναι η δύναμη εκείνη που προάγει συνειδητοποιήσεις, αλλαγές, απαιτήσεις και επαναστάσεις. Όταν υπάρχουν ποικίλα ρεύματα που αποχαυνώνουν τον σύγχρονο άνθρωπο από το να λειτουργεί με πρωτοτυπία, πάνω σε πραγματικές συνθήκες με σκοπό την αλλαγή την ατομική και την κοινωνική, ρεύματα όπως η επιρροή των ΜΜΕ, του καταναλωτισμού, του μειωμένου ελεύθερου χρόνου, της συσσώρευσης άχρηστων πληροφοριών, χάνεται η σκέψη που θα συντελεί στη δημιουργία. Βολεύεται μέσα σε προαποφασισμένες επιλογές και αφήνει άλλους να την κυριαρχήσουν. Χωρίς την κριτική σκέψη ο σύγχρονος άνθρωπος είναι καταδικασμένος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου