ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ: Κοινωνική Ψυχολογία των ΜΜΕ

Pascal Marchand - Εκδόσεις Πεδίο

A. Burquet – M.P. Fourquet - Courbet

A. Ginet – F. Girard – Y.YP.T.A. Van Dijk

Δημοσιεύθηκε στην ημερήσια εφημερίδα

«Τύπος Θεσσαλονίκης» στις 15-7-2009.

Παρουσίαση: Δημήτρης Κακαβελάκης

Επιστημονική επιμέλεια Στάμιος Παπαστάμου

Ένα βιβλίο σύγχρονης κοινωνικής ψυχολογίας για το ρόλο των ΜΜΕ στις σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες επικοινωνιακού επηρεασμού των ατόμων, των κοινωνικών ομάδων και των εθνικών συνόλων σε όλο τον πλανήτη. Για να επιδρούν μαζικά ακόμα και ατομικά, τόσο σε ολόκληρο τον πλανήτη, καθώς και σε κάθε εθνική χώρα, όπως συμβαίνει και στη χώρα μας.

Παρά το γεγονός ότι σε αρκετές περιπτώσεις τα ΜΜΕ δεν μπορούν να καταλύσουν ριζικά παραδοσιακές συμπεριφορές και συνήθειες, όπως εντέλει αποδείχθηκε, σ’ ένα περουβιανό χωριό. Ακόμη και μετά από δυο χρόνια συστηματικής εκστρατείας, που οι ειδικοί των ΜΜΕ της πειθούς προσπάθησαν να τους πείσουν, με συστηματική πλύση εγκεφάλου, για λόγους προστασίας της υγείας τους, από μολυσμένα νερά στην περιοχή τους.

Το βιβλίο αυτό δείχνει από τη μια πλευρά όλες τις αλλοτριωτικές προσπάθειες των ΜΜΕ, από την άλλη όμως πλευρά καταρρίπτει μύθους και δείχνει σημαντικές αντιστάσεις πολιτών κατά της σύγχρονης αλλοτρίωσης των συνειδήσεων.

Τα τηλεοπτικά προγράμματα βρίθουν σκηνών βίας

Τα παιδιά και οι έφηβοι περνούν όλο και περισσότερο χρόνο παρακολουθώντας τα προγράμματα αυτά.

Είναι προφανές ότι η θέαση σκηνών βίας αυξάνει την πιθανότητα επιθετικών συμπεριφορών σε ορισμένους τηλεθεατές, οι οποίοι έχουν προδιάθεση στη βία, κάτω από ορισμένες περιστάσεις».

Αυτά, ήταν τα 3 βασικά συμπεράσματα της πεντάτομης έκθεσης της MEDIA ACTION. Γι’ αυτήν, όμως, υπήρξαν κατηγορίες ότι ελαχιστοποιούσε τα αρνητικά αποτελέσματα των μελετών για τις ζημιογόνες επιδράσεις των ΜΜΕ.

Όμως, πλήθος άλλων ερευνών για το πώς διαμορφώνουν τα Μέσα Ενημέρωσης τη συμπεριφορά μας, πραγματοποιήθηκαν στη διάρκεια 1950 ως σχεδόν σήμερα.

Όχι στη συχνότητα τηλεθέασης, αλλά στον τύπο  θεάματος

Για τη δυσμενή επιρροή των σύγχρονων και των παραδοσιακών ΜΜΕ, υπήρξαν πολλές διαφωνίες επιστημονικές, κοινωνικές και μιντιακές. Πάντως, ορισμένοι ερευνητές δεν δίνουν έμφαση στο ρόλο που παίζει η συχνότητα τηλεθέασης, αλλά στον τύπο του τηλεοπτικού θεάματος.

Με την αίσθηση ότι δεν ήταν ευάλωτοι σε ένα αρνητικό περιεχόμενο (βία, ρατσισμό, σεξισμό) όσοι παρακολουθούσαν τη μη εμπορική τηλεόραση. Πάντως, οι αναγνώστες εφημερίδων θεωρούσαν ότι επηρεάζονται λιγότερο από τα θετικά μηνύματα, αλλά περισσότερο από τις δημόσιες εκστρατείες συγκριτικά με εκείνους που διάβαζαν κίτρινο τύπο.

Στόχος των ΜΜΕ το κοινωνικό υποκείμενο

Τα ανωτέρω ευρήματα πολλών ερευνών και μελετών για την επιρροή, τους ρόλους και τις κοινωνικές βλαπτικότητες, από τις υπερβολές και ψυχοπνευματικές διαβρώσεις των ΜΜΕ, περιλαμβάνονται στο συλλογικό τόμο Ευρωπαίων ειδικών της κοινωνικής ψυχολογίας και επικοινωνίας, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον εκδοτικό οίκο ΠΕΔΙΟ, με τίτλο «Κοινωνική ψυχολογία των ΜΜΕ».

Αυτά που ήδη αναφέραμε αλλά και πλήθος άλλων στοιχείων, που περιλαμβάνονται στο εν λόγω βιβλίο, εκφράζουν και ερμηνεύουν (από πλευράς κοινωνικής ψυχολογίας) όλη τη σύγχρονη μαζική άλωση των πολιτών από την υστερία, την άγρια ανταγωνιστικότητα και την πολλαπλή διαπλοκή των ΜΜΕ.

Οι μελέτες που δημοσιεύονται σ’ αυτό τον τόμο ακολουθούν βασικά την επιστημονική πειραματική μεθοδολογία και εξετάζουν τη μορφή, την ένταση και τον τρόπο με τον οποίο τα μέσα μαζικής επικοινωνίας επιχειρούν και σε ένα βαθμό κατορθώνουν να ασκήσουν επιρροή στο κοινωνικό υποκείμενο. Με απομυθοποίηση των ορίων, της εξουσίας που διεκδικούν, σφετερίζονται και εν τέλει ασκούν τα ΜΜΕ. Ενώ, παράλληλα με τον επηρεασμό που ασκούν στις σύγχρονες κοινωνίες, παράγουν νέα κοινωνικοψυχολογική γνώση.

Ευρωπαϊκή διερεύνηση των μιντιακών επιρροών

Ένα σημαντικό βιβλίο σε μια τόσο πολύπλοκη εποχή, όπως η δική μας -της σύγχυσης, των αποπροσανατολισμών και επικοινωνιακών βιασμών- κυκλοφόρησε πρόσφατα από το νέο εκδοτικοί οίκο «ΠΕΔΙΟ» την επιστημονική επιμέλεια είχε ο Στάμος Παπαστάμος, με μετάφραση του έργου από την Αννα Λυμπεροπούλου.

Το σημαντικό αυτό βιβλίο έχει τίτλο: «Κοινωνική ψυχολογία των ΜΜΕ (μαζικών μέσων επικοινωνίας)». Το βιβλίο αυτό ανήκει στην επιστημονική πρωτοβουλία του Γάλλου κοινωνικού ψυχολόγου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Toulouse 3, που ονομάζεται Pascal Marchand και είναι γενικός γραμματέας της ADRIPS, για την έρευνα της κοινωνικής ψυχολογίας.

Οι κύριοι τομείς ενδιαφερόντων του καθηγητή P. Marchand, είναι η ανάλυση λόγου, η πολιτική ψυχολογία και η κοινωνική ψυχολογία των ΜΜΕ. Εχει γράψει αρκετές μελέτες και εγχειρίδια μεθοδολογίας. Όμως, σημαντικά κείμενα στο βιβλίο «Κοινωνική ψυχολογία των ΜΜΕ» έχουν γράψει και άλλοι ειδικοί.

Το ενδιαφέρον επιρροής των ΜΜΕ είναι πολυσχιδές

Συγκεκριμένα: Ο Στάμος Παπαστάμου έχει γράψει τον πρόλογο στην ελληνική έκδοση, ενώ τον πρόλογο του βιβλίου έχει γράψει ο Teun A. Van Dijk από το πανεπιστήμιο Pompen Fabre της Βαρκελώνης.

Την εισαγωγή στο βιβλίο αυτό έχει γράψει ο Pascal Marchand από το Le Pass IVT Τουλούζης 3, όπως και μέρος πρώτο με «Μερικά ιστορικά σημεία αναφοράς». Τόσο η γενική εισαγωγή του καθηγητή Pascal Marchand όσο και το πρώτο μέρος που έχει συγγράψει με τον τίτλο «Μερικά σημεία αναφοράς», δίνουν αποκαλυπτικά όλη την κοινωνική δραματικότητα της βαθιάς επιρροής και επίδρασης που ασκούν στους επηρεασμούς και στις συμπεριφορές των ατόμων, ομάδων (γιατί όχι;) και λαών.

Στο ουσιαστικό και εκτεταμένο αυτό κείμενο (33-170 σελίδες) ο καθηγητής Pascal Marchand εξετάζει τα εξαιρετικού ενδιαφέροντος θέματα:

1. Μπορούν τα μέσα ενημέρωσης να μας πείσουν;

2. Διαμορφώνουν τα μέσα ενημέρωσης τη συμπεριφορά μας;

3. Επηρεάζουν τα μέσα ενημέρωσης την κοσμοθεωρία μας;

4. Αλλάζουν τα μέσα ενημέρωσης την κοινωνία;

Πλούσιο σε περιεχόμενα και το δεύτερο μέρος

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου το έχουν συγγράψει με το πνεύμα μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής προσέγγισης, ο Jacques P.Y. Πανεπιστήμιο Παρισίων με τα συμπεράσματα.

Κεφάλαιο 3

Πρόσληψη και επιρροή των πολιτικών τηλεοπτικών λόγων

Με τα θέματα:

1. Από τη μελέτη των σχέσεων της πολιτικής στάσης και της πολιτικής συμπεριφοράς, στη μελέτη της αλλαγής της πολιτικής στάσης.

2. Η πολιτική εμπλοκή, μια έννοια κλειδί για την κατανόηση της πολιτικής επικοινωνίας.

3. Κριτική σκέψη για τα μοντέλα της δυτικής επεξεργασίας κ.τ.λ.

Anne Ginet: Το δεύτερο μεγάλο και αυτό μέρος του έργου περιλαμβάνει 3 κεφάλαια με τα εξής θέματα:

Κεφάλαιο 1

Κοινωνική νόηση και δημοσιογραφία. Υπάρχουν ειδικά δημοσιογραφικά «σενάρια»; Και επιδράσεις της πραγματογνωμοσύνης των δημοσιογράφων στους αναγνώστες;

Κεφάλαιο 2

Πώς επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες των μέσων ενημέρωσης;

Σε αυτό το κεφάλαιο αναλύονται τα θέματα:

1. Ο επικοινωνιακός λόγος: διακυβεύματα και ιδιαιτερότητες.

2. Η επεξεργασία των πληροφοριών που μας παρέχουν τα μέσα ενημέρωσης.

3. Το βάρος των λέξεων και ο εντυπωσιασμός των φωτογραφιών: Με ποιο τρόπο τα μέσα ενημέρωσης επεξεργάζονται τη συναισθηματική πληροφορία.

4. Ραδιόφωνο, εφημερίδες, τηλεόραση: Με ποιες επεξεργασίες για ποια μέσα ενημέρωσης;

Όμως, «Σε τι κόσμο ζούμε;»

Με αυτό τον υπότιτλο (από τις σελίδες 116-128) ο καθηγητής Pascal Marchand γράφει για το πώς οι άνθρωποι διαμορφώνουν άποψη για την «επικινδυνότητα» του κοινωνικού τους περιβάλλοντος από δυο πηγές πληροφόρησης: Την προσωπική τους εμπειρία και τις πληροφορίες που αποκομίζουν είτε μέσα από κοινωνικές τους σχέσεις, είτε μέσα από μέσα ενημέρωσης. Γιατί, καθένας από μας μπορεί να εξηγήσει το φόβο ότι ίσως πέσει θύμα εγκληματικής πράξης, επικαλούμενος τη συχνότητα των πράξεων αυτών στην κοινωνία μας ή και τους κινδύνους που διατρέχει προσωπικά στην καθημερινή του ζωή.

Ο κοινωνιολόγος Davis, αφού μελέτησε επί δυο χρόνια τον τύπο του Κολοράντο, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα μέσα ενημέρωσης είχαν την τάση να διογκώνουν την παραβατικότητα σε σχέση με τις υπάρχουσες στατιστικές, για την εγκληματικότητα.

Ακόμα στη δεκαετία του 1970 διάφορες μελέτες κατέγραψαν στηριζόμενες και στις αμερικανικές σφυγμομετρήσεις, τις συσχετίσεις μεταξύ της έντασης που προκαλεί στα υποκείμενα η έκθεση στην τηλεόραση και των απόψεων που αυτά είχαν για τον κόσμο και συγκεκριμένα για το έγκλημα και τη βία.

Επηρεάζουν τα θέματα που παρουσιάζουν με έμφαση τα ΜΜΕ

Πάντως, για τους επηρεασμούς των πολιτών σε εκλογικές καταστάσεις (όπως αυτές που ετοιμάζονται πάλι στην Ελλάδα μας) οι MC Coups και Shaw (Αμερικανοί ειδικοί ερευνητές πολιτικών προεκλογικών αντιδράσεων πολιτών στους επηρεασμούς των μίντια) παρατήρησαν, στη διάρκεια της εκστρατείας για τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, ότι τα θέματα που θεωρήθηκαν περισσότερο σημαντικά -από ένα μη πολιτικοποιημένο κοινό- ήταν εκείνα στα οποία είχαν δώσει ιδιαίτερη έμφαση τα μέσα ενημέρωσης.

Μάλιστα, η σημασία που απέδιδαν τα μέσα στα συγκεκριμένα προβλήματα καθόριζε και το βαθμό ενδιαφέροντος, που το κοινό έδειχνε γι’ αυτά.

Κοινωνική ψυχολογία των ΜΜΕ. Ένα βιβλίο (από τις εκδόσεις ΠΕΔΙΟ) χρήσιμο για πολίτες, πολιτικούς, αλλά και για όλους τους εργαζόμενους, στον τόσο κρίσιμο τομέα των ΜΜΕ.