ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ

Εισαγωγή

Οι πρώτες αρχαίες ελληνικές αποικίες, έκαναν την εμφάνισή τους στα εδάφη της σύγχρονης Ουκρανίας, κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα, στα παράλια της Μαύρης θάλασσας και στην χερσόνησο της Κριμαίας.

Ερείπια της Χερσονήσου

Οι Eλληνες αποτελούν τον ιστορικότερο πληθυσμό της χερσονήσου αυτής. Tα ερείπια των αρχαίων ελληνικών πόλεων Παντικαπαίου, Xερσονήσου, Φαναγόρειας, Θεοδόσιας κ.ά. μαρτυρούν την παλιά δόξα των Eλλήνων. Eξάλλου πολλά τοπωνύμια της Kριμαίας έχουν ελληνική ρίζα. Ποιος ξέρει ότι το όνομα Γιάλτα προέρχεται από τη λέξη «γιαλίτα», που στην τοπική ελληνική διάλεκτο σημαίνει «μικρός γιαλός»; Mέχρι την άφιξη των Tατάρων, το 13ο αιώνα, η Kριμαία ήταν μια καθαρά ελληνική περιοχή.

Κάστρο στη Γιάλτα

Παρά την κατάκτηση από τους Tάταρους, σε ένα μέρος της Kριμαίας υπήρχε ελληνικό κράτος το οποίο κατελήφθη το 1475 από τους Οθωμανούς. H κατοχή της Kριμαίας από τους Tάταρους και τους Οθωμανούς επέφερε μεγάλα δεινά στον ελληνικό πληθυσμό: οικονομική καταπίεση, βίαιοι εξισλαμισμοί, υποχρεωτική χρήση της ταταρικής γλώσσας κ.λπ.

Παρ' όλα αυτά, η ελληνική παρουσία παρέμενε ισχυρή στην Kριμαία ώς το 1778, που ένα μέρος του ελληνικού πληθυσμού εγκατέλειψε το χανάτο και εγκαταστάθηκε στα εδάφη που του παραχώρησε η αυτοκράτειρα της Pωσίας Aικατερίνη η Mεγάλη.

Στην εποχή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας

Στην εποχή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας οι ελληνικές πόλεις και αποικίες της Κριμαίας διατηρούσαν στενές οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με την γενέτειρα.

Τον 13 αι. η Κριμαία καταλαμβάνεται από τους Τάταρους και μετά από μερικούς αιώνες εθνικής και πνευματικής τους καταπίεσης, οι Έλληνες μετοικούν στη Ρωσική αυτοκρατορία. Εδώ, ιδρύουν την πόλη Μαριούπολη, με 22 γύρω χωριά και αποκτούν πολλά προνόμια από την κυβέρνηση της αυτοκράτειρας Αικατερίνης Β'.

Άποψη του λιμανιού της Σαβαστούπολης το 1848

 Μετά την επανάσταση του 1917, αρχίζει μια σύντομη περίοδος της εθνικής αναγέννησης και γίνεται προσπάθεια ανάπτυξης του ελληνικού πολιτισμού, η οποία όμως τελειώνει με τις σκληρές καταπιέσεις του Στάλιν.

Στα 1926-1928 στην Αζοφική, τέθηκε σε εφαρμογή μία φιλελεύθερη εθνική πολιτική που ευνοούσε την πολιτιστική ανάπτυξη των εθνικών μειονοτήτων. Στα σχολεία, ξεκίνησε η διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας, ενώ στη Μαριούπολη άρχισε τη λειτουργία της η «Ελληνική Παιδαγωγική Σχολή», στην οποία δίδασκαν καθηγητές από την Ελλάδα.

Από το 1930, εκδίδονταν στην ελληνική γλώσσα η εφημερίδα "Κολλεχτιβιστής", το λογοτεχνικό περιοδικό "Νεότητα", το παιδικό περιοδικό "Πιονέρος". Το 1932 άσρχισε τη λειτουργία του το Εθνικό Ελληνικό Θέατρο, ειδικά για το οποίο οι ποιητές Κωστοπράβ και Τελεντσής γράφουν θεατρικά έργα στην τοπική ελληνική, την λεγόμενη «ρουμέϊκη» διάλεκτο, όπως επίσης μεταφράζουν έργα Ουκρανών και Ρώσων λογοτεχνών. Συνολικά στο θέατρο αυτό ανεβάστηκαν 14 θεατρικά έργα.

Ελληνική εφημερίδα του 1996

Το Δεκέμβριο του 1935 στο χωριό Σαρτανά δημιουργήθηκε ελληνικό συγκρότημα τραγουδιού και χορού, το οποίο μέσα σε ένα χρόνο πραγματοποίησε συναυλίες στις πόλεις της Ουκρανίας, ενώ τον Αύγουστο του 1936 έλαβε μέρος στο φεστιβάλ ερασιτεχνικών συγκροτημάτων εθνικών μειονοτήτων στη Μόσχα, όπου πήρε την πρώτη θέση. Η επιτυχία αυτή έκανε διάσημο το συγκρότημα και τα ελληνικά τραγούδια στην εκτέλεσή του μεταδίδονταν πολλές φορές στο πανενωσιακό ραδιοφωνικό σταθμό.

Οι διώξεις της Σταλινικής περιόδου

Οι καταπιέσεις του Στάλιν που ξεκίνησαν το 1937 έβαλαν τέλος στην εθνική ανάπτυξη της ελληνικής διασποράς στην Ουκρανία. Με την υπ΄ αριθμ. 50216, που εκδόθηκε από τη Λαϊκή Επιτροπή Εσωτερικών της ΕΣΣΔ, χαρακτηρίστηκαν ως «κατασκοπευτικές» οι οργανώσεις των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης.

Χαλάσματα κτιρίων στη Σεβαστούπολη

Αυτό που ακολούθησε, ήταν μια εθνοκάθαρση και πραγματική τραγωδία για το μικρό ελληνικό λαό της Αζοφικής. Κλείστηκαν τα ελληνικά σχολεία, το θέατρο, η εφημερίδα, καταργήθηκε το λαογραφικό συγκρότημα. Καταστράφηκαν ακόμα και όλα τα έγγραφα που θύμιζαν την ύπαρξή τους. Με ψευδείς κατηγορίες, εκτελέστηκαν όλοι οι Έλληνες διανοούμενοι, καθώς και χιλιάδες εργάτες και αγρότες ελληνικής καταγωγής. Δεν υπήρχε ελληνική οικογένεια που να μην είχε χάσει ένα μέλος της από τις καταπιέσεις αυτές. Παραμένουν άγνωστα μέχρι σήμερα οι τόποι εκτέλεσης και ταφής των θυμάτων του Στάλιν.
 

Απελευθέρωση της Σεβαστούπολης από Σοβιετικούς, Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

Το 1941-1945 οι Έλληνες της Ουκρανίας, παίρνουν ενεργό μέρος στον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, υπερασπιζόμενοι την πατρίδα τους από την φασιστική Γερμανία.

Στις δεκαετίες 1950 με 1980, οι δραστηριότητες των εθνικών μειονοτήτων δεν ευνοούνται και καταπιέζονται από την επίσημη εξουσία και η μικρή εστία του ελληνικού πολιτισμού διατηρείται από τους λίγους Έλληνες ποιητές και τους αγωνιστές του ελληνικού κινήματος.

Θύματα των διώξεων

Το 2000 στην Μαριούπολη εκδόθηκε το βιβλίο "Η τραγωδία της Μαριούπολης" για τα θύματα των πολιτικών καταπιέσεων του Σταλινισμού στη Μαριούπολη και την Αζοφική. Η συγγραφέας του Γαλίνα Ζαχάροβα εδώ και 15 χρόνια ασχολείται με την αποκατάσταση ονομάτων των χιλιάδων θυμάτων, χαμένων στην άβυσσο του τοταλιταρισμού. Πάνω από ένα τρίτο αποτελούν οι Έλληνες από τη Μαριούπολη και τα ελληνικά χωριά της Αζοφικής.

Παραθέτουμε μια ενδεικτική λίστα με ονόματα των άθωα καταπιεσμένων Ελλήνων.

Έλληνες της Μαριούπολης

Αντζάβενκο Ιβάν του Πέτρου
Έτος γέννησης 1897, ελληνικής καταγωγής, εργάστηκε στο κολχόζ «Δευτέρας πενταετηρίδας» του χ.Ουρζούφ ως αγρότης. Συλλήφθηκε από το δημοτικό τμήμα της Μαριούπολης της Λαϊκής Επιτροπής Εσωτερικών στις 22 Δεκεμβρίου 1937 για συμμετοχή στη δήθεν ιστάμενη «ελληνική εθνικιστική σαμποταριστικό-αντάρτικη οργάνωση». Από το Δικαστήριο ειδικής συνδιάσκεψης καταδικάστηκε σε ανώτερη ποινή – τουφεκισμό. Η καταδίκη εκτελέστηκε την ίδια μέρα. Αποκαταστάθηκε το 1989.

Αϊτούλ Λεώντης του Θεοδώρου Έτος γέννησης 1913, ελληνικής καταγωγής, εργάτης του σιδηροδρομικού σταθμού της Μαριούπολης. Καταδικάστηκε από το δημοτικό τμήμα της Μαριούπολης της Λαϊκής Επιτροπής Εσωτερικών στις 22 Δεκεμβρίου 1937 για συμμετοχή στη δήθεν ιστάμενη «ελληνική εθνικιστική σαμποταριστικό-αντάρτικη οργάνωση» σε τουφεκισμό. Η καταδίκη εκτελέστηκε στις 12 Οκτόβρη 1938. Αποκαταστάθηκε το 1958.

Γαϊτάν Δημήτρης του Σταύρου Έτος γέννησης 1901, ελληνικής καταγωγής, λογιστής του κολχόζ «Νεζαμόζνικ». Συλλήφθηκε από τα όργανα της Λαϊκής Επιτροπής Εσωτερικών στις 20 Δεκεμβρίου 1937 για συμμετοχή στη δήθεν ιστάμενη «ελληνική εθνικιστική σαμποταριστικό-αντάρτικη οργάνωση» και τη δολιοφθορά στο κολχόζ. Με την απόφαση της τρόϊκα της Λαϊκής Επιτροπής Εσωτερικών ΕΣΣΔ και του εισαγγελέα ΕΣΣΔ καταδικάστηκε σε ανώτερη ποινή – τουφεκισμό. Η καταδίκη εκτελέστηκε την ίδια μέρα. Αποκαταστάθηκε από το δικαστικό συμβούλιο του Ανώτερου Δικαστηρίου Ουκρανικής ΣΣΔ το Φεβρουάριο του 1962.

Γάλλα Βασίλης του Βασίλη Έτος γέννησης 1904, ελληνικής καταγωγής, λογιστής σχολείου μέσης εκπαίδευσης στο χ.Μάλυ Γιανισόλ. Συλλήφθηκε από το δημοτικό τμήμα της Μαριούπολης της Λαϊκής Επιτροπής Εσωτερικών για συμμετοχή στη ελληνική εθνικιστική σαμποταριστικό-αντάρτικη οργάνωση και άθωος καταδικάστηκε στις 9 Φεβρουαρίου 1938 σε θανατική ποινή. Εκτελέστηκε στις 9 Φεβρουαρίου 1938. Αποκαταστάθηκε στις 14 Ιουνίου 1960.

Γρηγοράς Νικόλαος του Στυλιανού Έτος γέννησης 1905, ελληνικής καταγωγής, τσομπάνης στο σοβχόζ «Ντζερζίνσκυ» της περιφέρειας της Μαριούπολης. Συλλήφθηκε από την Λαϊκή Επιτροπή Εσωτερικών της Μαριούπολης τον Γιανουάριο του 1938. Κρίθηκε ένοχος από το περιφερειακό διακστήριο για την αντεπαναστατική προπαγάνδα. Αποκαταστάθηκε στις 23 Ιουνίου 1989.

Η αναγέννηση του Ελληνισμού Με την άνοδο στην εξουσία του Νικήτα Χρουστσώφ, οι Έλληνες της Ουκρανίας, όπως και της υπόλοιπης πρώην Σοβιετικής Ένωσης, απέκτησαν σχετική πολιτική ελευθερία. Οι έλληνες ποιητές Σαπουρμάς και Κυριάκοβ ξεκίνησαν την αναγέννηση της ελληνικής λογοτεχνίας, δημοσιεύοντας χειρόγραφες συλλογές των ποιημάτων τους καθώς και των μεταφρασμένων στα ρουμέϊκα ποιημάτων των σπουδαίων Ουκρανών και Ρώσων λογοτεχνών. Στη δεκαετία του ’70 είχε συσταθεί μια λογοτεχνική ομάδα των Ελλήνων ποιητών που συναντιούνταν κάθε καλοκαίρι στο εξοχικό «Αζοφικό αγλάρ» («Το χελιδόνι της Αζοφικής») του ποιητή Δημήτρη Δεμερντζή. Από το 1952 στα χωριά της Αζοφικής, άρχισαν να οργανώνονται λαογραφικές αποστολές του Κρατικού Πανεπιστημίου του Κιέβου υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Ανδρέα Μπελέτσκυ και υφηγήτριας Τατιάνα Τσερνισόβα. Οι φοιτητές που συμμετέχουν στις αποστολές, κατέγραφαν τα λαϊκά τραγούδια, τα παραμύθια, τα ρητά και τις παροιμίες, ασχολούνται με μελέτη των ελληνικών διαλέκτων της Αζοφικής. Τοπικές χορευτικές εκδηλώσεις Το 1967 η Μαρία Γαϊτάν ξεκίνησε την αναγέννηση του προπολεμικού συγκροτήματος τραγουδιού και χορού, το οποίο ονομάστηκε «Σαρτανιότικα μαργαριτάρια». Το συγκρότημα αυτό λειτουργεί και σήμερα. Η άνοιξη για τους Έλληνες της Ουκρανίας Μετά τις ραγδαίες αλλαγές που άρχισαν να συντελούνται από το 1989 και μετέπειτα, στην Ουκρανία, όπως και σε όλη την Σοβιετική Ένωση αναζωογονήθηκε το ελληνικό κίνημα. Στις 25 Ιανουαρίου 1989 στη Μαριούπολη, ιδρύθηκε ο πρώτος ελληνικός σύλλογος. Ως πρωταρχικός σκοπός του, τέθηκε η αναγέννηση της ελληνικής διαλέκτου της Μαριούπολης και η εκμάθηση της νέας ελληνικής γλώσσας. Τοπικές ενδυμασίες Στις 25 Μαρτίου 1989 στη Μαριούπολη για πρώτη φορά γιορτάστηκε η Μέρα της Ανεξαρτησίας της Ελλάδος, χρειάστηκε όμως γίνουν πολλές διαπραγματεύσεις με το δημαρχείο και τη Μόσχα, για να επιτραπεί η έκθεση στη σκηνή της ελληνικής σημαίας και να ακουστεί δημόσια ο εθνικός ύμνος της Ελλάδος. Στη γιορτή αυτή είχαν έρθει Έλληνες από τα γύρω χωριά, οι οποίοι χόρευαν στη διάρκεια της συναυλίας τους ελληνικούς χορούς. Μετά από τη συναυλία, οι άνθρωποι αγκαλιάζονταν και έκλαιγαν: για πρώτη φορά μετά από πολλές δεκαετίες, από τη σκηνή ακουγόταν η μητρική τους γλώσσα. Το 1989 ξεκινάει και η μεγάλη προσπάθεια για την ίδρυση στην πόλη εκπαιδευτικού ιδρύματος με διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας. Αποστέλλονταν αιτήσεις στις αρμόδιες υπηρεσίες όλων των βαθμίδων, ενώ τα δραστήρια μέλη του κινήματος συμμετείχαν σε διάφορες διασκέψεις για τις εθνικές μειονότητες όπου προέβαλαν τα αιτήματά τους. Αποτέλεσμα ήταν να ιδρυθεί το 1991στη Μαριούπολη το Κολέγιο Ανθρωπιστικών Σπουδών, το οποίο σύντομα αναπτύχθηκε σε Ινστιτούτο, το οποίο διαδραματίζει και σήμερα πρωτεύοντα ρόλο στην υπόθεση αναγέννησης του ελληνισμού στην Ουκρανία. Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Σπουδών Μαριούπολης  Από το ελληνικό σύλλογο, είχε συσταθεί επίσης μια ομάδα εργασίας για την επιστροφή στη Μαριούπολη του ιστορικού της ονόματος, καθώς από το 1945 έφερνε την ονομασία «Ζντάνοβ», που ήταν το όνομα ενός από τους στενούς συνεργάτες του Στάλιν. Έτσι, από τον Ιανουάριο του 1989, η πόλη έπαψε να ονομάζεται Ζντάνοβ, καθώς επιστράφηκε η ιστορική της ονομασία. Το 1990 η Μαριούπολη έγινε ο τόπος διεξαγωγής του επιστημονικού συνεδρίου με θέμα «Τα αναγνώσματα του Αριστοτέλη», στο οποίο μετείχε ο καθηγητής του Πανεπιστημίων Αθηνών, Βασίλειος Κύρκος, ο οποίος στη συνέχεια διοργάνωσε σεμινάρια ελληνικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων για τους δασκάλους από την Μαριούπολη. Το 1991 πραγματοποιήθηκαν τα πρώτα καλλιστεία για καλλονές ελληνικής καταγωγής «ΑΦΡΟΔΙΤΗ». Από το 1992 έως το 2000 στον τοπικό δημοτικό ραδιοφωνικό σταθμό, δυο φορές το μήνα μεταδίδονταν η εκπομπή «ΚΑΛΗΣΠΕΡΑ». Από το 1992 έως 1995 στην πόλη Ντονέτσκ εκδίδονταν η εφημερίδα «ΛΟΓΟΣ», ενώ από το 1994 άρχισε να κυκλοφορεί η εφημερίδα «ΧΡΟΝΟΣ» του ελληνικού συλλόγου της Μαριούπολης. Ελληνικοί Σύλλογοι Ουκρανίας Το 1995 συστάθηκε η Ομοσπονδία των ελληνικών συλλόγων της Ουκρανίας με κεντρικά γραφεία στη Μαριούπολη. Σήμερα η Ομοσπονδία αριθμεί πάνω από 90 μέλη, κυρίως ελληνικούς συλλόγους σε όλη την Ουκρανία και έχει δικό της δημοσιογραφικό όργανο, την εφημερίδα «ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ». Από τον Οκτώβρη του 1996, άρχισε να λειτουργεί στη Μαριούπολη το Προξενείο της Ελλάδας. Σήμερα στα 23 σχολεία της Μαριούπολης και σε όλα τα ελληνικά χωριά διδάσκεται η ελληνική γλώσσα. Κάθε χρόνο διεξάγονται δημοτική και πανουκρανική μαθητικές ολυμπιάδες στην ελληνική γλώσσα. Εκδίδονται βιβλία πάνω στα θέματα της ιστορίας, πολιτισμού και λογοτεχνίας των ελλήνων της Αζοφικής. Λειτουργούν λαογραφικά συγκροτήματα στα χωριά και πόλεις με συμπαγή ελληνικό πληθυσμό.

ΠΗΓΗ