Ιστορία του Ασύλου

Ταυτότητα προσφύγων και η Σύμβαση της Γενεύης. © UNHCR

Η έννοια "άσυλο" είναι τουλάχιστον 3,500 χρονών και βρίσκεται στα κείμενα και στην παράδοση πολλών αρχαίων πολιτισμών. Στα μέσα της Δεύτερης Χιλιετηρίδας π.Χ., όταν στη Μέση Ανατολή άρχισαν να σχηματίζονται τα μοντέρνα κράτη και να προσδιορίζονται τα σύνορά τους, έγιναν πολλές συνθήκες μεταξύ των κυβερνώντων που περιλάμβαναν κανόνες για τη διεθνή προστασία των φυγάδων. Για παράδειγμα, ένας Χετταίος βασιλιάς, υπέγραψε μια συμφωνία με τον άρχοντα μιας άλλης χώρας, η οποία αναφέρει: «Αναφορικά με τους πρόσφυγες, παίρνω όρκο ότι όταν ένας πρόσφυγας έρχεται από την χώρα σου στη δική μου δεν θα επιστρέφεται σε σένα. Δεν είναι σωστό να εκδιώκονται οι πρόσφυγες από τη χώρα των Χετταίων». Τον 14ο αιώνα π.Χ., ο Αιγύπτιος Φαραώ Ράμσης Β΄ παραχώρησε καταφύγιο σε ένα άλλο Χετταίο βασιλιά, τον Ούρι-Τέσαπ, όταν εκθρονίστηκε από τον θείο του.

Η Παλαιά Διαθήκη αναφέρει ότι ο Θεός ζήτησε από τον Μωϋσή να ονομάσει 6 πόλεις σαν καταφύγια, «για τα παιδιά του Ισραήλ και για τους ξένους, και τους διαμένοντες ανάμεσά τους» (35:9-15).

Στην Καινή Διαθήκη, ο Ευαγγελιστής Ματθαίος απεικονίζει το Θείο Βρέφος και την οικογένειά του, πρόσφυγες να φεύγουν για την Αίγυπτο.

Κατά τα πρώτα χρόνια του Ισλάμ, ο Προφήτης Μωάμεθ και οι ακόλουθοί του αναγκάστηκαν να αναζητήσουν άσυλο μακρυά από αυτούς από τους οποίους ένιωσαν να απειλούνται, λόγω της αυξανόμενης δύναμης της νέας θρησκείας. Η φυγή του από τη Μέκκα στη Μεδίνα το 622 μ.Χ. σηματοδοτεί την αρχή της Ισλαμικής εποχής σύμφωνα με το θρησκευτικό ημερολόγιο των Μουσουλμάνων.

Από την αρχαιότητα το άσυλο είχε τόσο πολιτική όσο και ανθρωπιστική διάσταση.

Η ανάκληση του Διατάγματος του Νάντ το 1685, που ανάγκασε 250,000 Γάλλους Προτεστάντες να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, σημάδεψε την αρχή της σύγχρονης εποχής ασύλου στην Ευρώπη. Μετά την Γαλλική Επανάσταση, οι περισσότεροι πρόσφυγες εγκατέλειπαν τη χώρα τους λόγω πολιτικής παρά θρησκευτικής δίωξης.

Ο Fridtjof Nansen βοηθά εκατομμύρια ανθρώπους

Η συνειδητοποίηση της ευθύνης της διεθνούς κοινότητας να παρέχει προστασία στους πρόσφυγες και να τους συνδράμει στην επίλυση των προβλημάτων τους ανέρχεται στην εποχή της Κοινωνίας των Εθνών (1920). Μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο η διεθνής κοινότητα ασχολήθηκε με τις μαζικές μετακινήσεις των πληθυσμών που οφείλονταν στην Ρωσική επανάσταση και στην κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Το 1921 ο Νορβηγός διπλωμάτης Δρ.Fridtjof Nansen, εκλέχθηκε από την Κοινωνία των Εθνών Ύπατος Αρμοστής για τους Ρώσους Πρόσφυγες, θέτοντας έτσι το θεμέλιο λίθο για το σημερινό σύστημα προστασίας των προσφύγων. Υπογράμμιζε πάντα ότι η ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου δεν αποτελεί μόνο ζήτημα φιλανθρωπίας αλλά ότι είναι και καθήκον των χωρών όπου καταφεύγουν οι πρόσφυγες να τους παρέχουν την αναγκαία προστασία. Τα καθήκοντά του ως Ύπατου Αρμοστή για τους Ρώσους Πρόσφυγες ήταν να καθορίσει το νομικό καθεστώς των προσφύγων, να βρεί μόνιμες λύσεις στο πρόβλημά τους (δηλαδή να οργανώσει τον επαναπατρισμό τους ή την εγκατάστασή τους σε χώρες που ήταν σε θέση να τους δεχθούν για μόνιμη εγκατάσταση) και να αναλάβει έργα ανακούφισης με τη συνδρομή των φιλανθρωπικών οργανώσεων. Βοήθησε στην επιστροφή περίπου 450,000 αιχμαλώτων πολέμου και περίπου 30 εκατομμύρια ανδρών, γυναικών και παιδιών που κινδύνευσαν να πεθάνουν στην Ρωσία μετά την επανάσταση. Ο Nansen βοήθησε επίσης και άλλες ομάδες προσφύγων όπως τους Αρμένιους το 1924 και το 1928 τους Ασσύριους, τους Ασσυρο-χαλδαίους και τους Τούρκους.

Το 1922 δημιουργήθηκε το «Πιστοποιητικό Nansen», το πρώτο διεθνές αναγνωρισμένο έγγραφο το οποίο καθόριζε το καθεστώς των προσφύγων. Την ίδια χρονιά ο Nansen βραβεύτηκε με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.

Η προστασία των προσφύγων - κοινή ευθύνη

Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η διεθνής κοινότητα φαινόταν αποφασισμένη να αποτρέψει τον τρόμο και τη βαρβαρότητα που προκάλεσε ο πόλεμος.

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) διαδέχθηκε την Κοινωνία των Εθνών. Ο καταστατικός χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 24 Οκτωβρίου του 1945, αναφέρει μεταξύ άλλων ως σκοπό των Ηνωμένων Εθνών το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιακών ελευθεριών ανεξαρτήτως διακρίσεων λόγω φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας.

Μια από τις πρώτες αποστολές του ΟΗΕ ήταν η επεξεργασία της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η οποία ψηφίστηκε το 1948 από τα Ηνωμένα Έθνη. Στο προοίμιο της Διακήρυξης γίνεται, μεταξύ άλλων, αναφορά στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ και στη διακήρυξη των λαών των Ηνωμένων Εθνών ότι πιστεύουν στα θεμελιακά δικαιώματα του ανθρώπου, στην αξιοπρέπεια και την αξία της ανθρώπινης προσωπικότητας, στην ισότητα των δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών.

Παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ο κύριος λόγος που οδηγεί τους ανθρώπους στη φυγή. Το δικαίωμα να αναζητά κάποιος άσυλο διασφαλίζεται από το άρθρο 14 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα: «Κάθε άτομο που καταδιώκεται έχει το δικαίωμα να ζητά άσυλο και του παρέχεται άσυλο σε άλλες χώρες.»

Όταν ο ΟΗΕ αντικατάστησε τη Κοινωνία των Εθνών ήταν ξεκάθαρο από την αρχή ότι η βοήθεια για τους πρόσφυγες είναι διεθνής ευθύνη. Σύμφωνα με τον καταστατικό χάρτη των Ηνωμένων Εθνών οι χώρες του κόσμου έχουν μαζί ευθύνη για τους ανθρώπους που φεύγουν από δίωξη. Σε ψήφισμα του 1946 η γενική συνέλευση του ΟΗΕ υπογράμμισε ότι κανένας πρόσφυγας ή εκτοπισμένος που μπορεί να αποδείξει ότι ο φόβος δίωξης του είναι βάσιμος και δεν θέλει να επιστρέψει, δεν πρέπει να αναγκαστεί να επιστρέψει στην χώρα του.

Ίδρυση της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες

Το 1947 τα Ηνωμένα Έθνη ίδρυσαν μια καινούργια οργάνωση, την Διεθνή Οργάνωση Προσφύγων (International Refugee Organization, IRO), η αποστολή της οποίας ήταν να προστατεύει συγκεκριμένες κατηγορίες προσφύγων. Το 1951 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αντικατάστησε την IRO με την Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες (UNHCR). Από τον Ιανουάριο του 1951 η Υπάτη Αρμοστεία ασκεί το έργο της σύμφωνα με το Καταστατικό της, όπου το έργο της ορίζεται η παροχή διεθνούς προστασίας στους πρόσφυγες και η ανεύρεση μονίμων λύσεων στο προσφυγικό πρόβλημα με τη συνεργασία των Κρατών στα οποία καταφεύγουν οι πρόσφυγες. Το έργο της Υπάτης Αρμοστείας χαρακτηρίζεται «απόλυτα μη πολιτικό», «ανθρωπιστικό και κοινωνικό».

πηγή