Πάντων ανθρώπων μέτρον χρήμα

Ο αρχαίος σοφιστής Πρωταγόρας, στο Αλήθεια ή καταβάλλοντες, όπου γίνεται λόγος περί πολιτισμού, ξεκινούσε με τη σοφή αποφθεγματική φράση "Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος": κριτήριο για όλα τα πράγματα είναι ο άνθρωπος.

Η θεωρητική ανάλυση έχει απενοχοποιήσει τη ρήση αυτή από υποκειμενισμό, αλλά δείχνει μια ανθρωποκεντρική αντίληψη, καθώς δείχνει μια πίστη στην κοινή γνώμη, στις αρχές της ισονομίας και της ισηγορίας.

Η ομαδική συνένωση με σκοπό αρχικά το σώζεσθαι από τα θηρία έδωσε μετέπειτα στην ανθρώπινη ιστορία το χαρακτηριστικό της πόλης και του πολιτισμού. Αυτή η φράση συνοψίζει το αρχαιοελληνικό ιδεώδες της δημοκρατίας στην αρχή της ιστορίας της εφαρμογής της, της αληθούς δημοκρατίας... Και ορίζει ότι το κοινό αίσθημα δικαίου είναι το κριτήριό της. Όπως όμως όλα τα ιδεολογικά συστήματα εκπίπτουν νοητικώς κατά τη χρήση τους σε ατελέστερες μορφές τους έτσι και η δημοκρατία ως τρόπος πολιτικής οργάνωσης και διακυβέρνησης έφτασε να χαρακτηρίζεται από την μετατροπή αυτής της αρχής στο "πάντων ανθρώπων μέτρον χρήματα".

Η "αλληλεγγύη" που πρέπει σήμερα να παρέχεται σε κάποιον ορίζεται με βάση τα οικονομικά κριτήρια αξιοπιστίας που αυτός είναι σε θέση να παρέχει. Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, επί παραδείγματι, για να σου παρασχεθεί σαν κράτος, πρέπει να της προσφέρεις κάποια χρηματοοικονομικά κριτήρια εγγυρότητας και εμπιστοσύνης. Οτιδήποτε άλλο είναι εκτός συμφωνιών και συνθηκών με το πρόσχημα της μη διατάραξης της σταθερότητας. 

Αυτό που με άλλα λόγια έγινε στην ιστορία της εφαρμογής της δημοκρατίας είναι η αμφισβήτηση της προσωπικής αξίας κάποιου. Ο προσωπικός λόγος στις καθημερινές σχέσεις αντικαταστάθηκε από την οικονομική εγγύηση. Κάποτε οι τράπεζες δάνειζαν σε ιδιώτες χωρίς να ζητούν καν εγγυητές, ενώ αρκούσε ο λόγος και μόνο του ιδιώτη. Σήμερα τίποτε δε μπορεί να ελεχθεί και να εγγυηθεί, γιατί το χρήμα επέβαλε στις ανθρώπινες συνδιαλλαγές να υποβάλλονται τα ατομικά χαρακτηριστικά και δίκαια σε αρχές έξωθεν της κυριότητας και αξιοπιστίας τους.

Εκ των πραγμάτων, σε μια τέτοια μεταβολή των κοινωνικών σχέσεων καμία αισιοδοξία δε προβάλλει στον τρόπο λειτουργίας τους, είτε ατομικά είτε διακρατικά. Η καχυποψία, ο εκφοβισμός, ο έλεγχος, η καταπίεση, η ανηθικότητα, η ασέβεια και η παρανομία χαρακτηρίζουν τις σημερινές σχέσεις. Ο πολιτισμός διάγει μια περίοδο βαθιάς κρίσης σε κάθε θεσμικό επίπεδο, οικονομία, πολιτική, κοινωνία. Αν είναι δυνατόν ποτέ να ανατραπεί αυτό το διεφθαρμένο χαρακτηριστικό των ανθρώπινων σχέσεων, θα πρέπει μάλλον να έχει εξαφανιστεί αυτός ο πολιτισμός ολοσχερώς, για να εγκαθιδρυθούν νέες σχέσεις εξουσίας και παραγωγής εμπιστοσύνης. Αδύναμοι και ισχυροί πρέπει να αποκτήσουν ξανά ίσα δικαιώματα φωνής και εκπροσώπησης. Η αξιολογία και το κοινό αίσθημα δικαίου πρέπει να πάρουν ξανά θέση.

Ο όφις του χρήματος και της πλεονεξίας πρέπει να εξοβελιστεί από τη νέα Εδέμ που όλοι μας ονειρευόμαστε να δημιουργήσουμε επί της γης. Σε μας μένει να αρχίσουμε από το μικροεπίπεδο των καθημερινών σχέσεων και συνδιαλλαγών μας, να δίνουμε ξανά περιθώρια στον άλλο, να τον εμπιστευτούμε και να εκφράζουμε ανθρώπινη πίστη, για να μπορέσει να επεκταθεί αργότερα και σε μακροεπίπεδο, σε κάθε επίπεδο του ανθρώπινου πολιτισμού.