Ο Ανθρωπομορφισμός των Θεών στον Ομηρικό κόσμο

Ο κόσμος και οι θεοί του Ομήρου ακολουθούν την παράδοση των λαών της ανατολικής μεσογείου . Ο άνθρωπος ανακαλύπτει τους θεούς μέσα από την ίδια την ζωή του και φτιάχνει ένα Πάνθεων Θεών που προσεγγίζουν την ζωή του , θεοί που μπορούν να ερωτεύονται να οργίζονται και να ομιλούν , θεοί που δημιουργούν και συνδέονται με σχέσεις γάμου και σχέσεις γονέα  τέκνου .

Παρόλα αυτά οι Έλληνες μπόρεσαν και δημιούργησαν μοναδικούς Θεούς, τα πρότυπα και τα ονόματα τους δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά προσεγγίζοντας τα επιφανειακά, και εδώ αρχίζει η παραδοξότητα που οδήγησε στην διαφορά με τους γειτονικούς λαούς. Το Ρωμαϊκό Πάνθεον δανείζεται και δημιουργεί ονόματα θεών με σαφή έννοια , από ετρουσκους και έλληνες, Diespiter / Mercurius, Juno ή Venus, οι Σουμέριοι έχουν τον Ενκι «κύριος του υποκόσμου» - Νινουρσάγκ «κυρία του βουνού, οι Βαβυλόνιοι είχαν τον Μαρδούκ «γιος του βουνού των θεών», οι Αιγύπτιοι με την Ίσις «θρόνος» - Ωρος «ο άνω ευρισκόμενος». Εν αντιθέσει τα ονόματα των Ελληνικών θεών είναι δύσκολο να ερμηνευθούν ετυμολογικά . Στον λαό όμως συναντούμε αρκετά ονόματα επιφανών πολιτών με σαφή σημασία π.χ.Θρασύβουλος «τολμηρός στην γνώμη», Σιμών «με πλακουτσωτή μύτη». Στα Ομηρικά ονόματα των ηρώων όμως πάλι δεν μπορούμε να δώσουμε μια σαφή ερμηνεία π.χ. Αγαμέμνων, Αχιλλεύς, Οδυσσεύς.

Η λέξη θεός είναι κατηγορούμενο, τα ονόματα δε των θεών υποκείμενα, οι ελληνικοί θεοί εμφανίζονται ως πρόσωπα και όχι σαν ετυμολογική ιδέα ή έννοια .

Δεν αναφέρθηκαν ποτέ οι έλληνες στα κείμενα τους για τους θεούς με εκφράσεις και ιδέες όπως : αυτή η καταιγίδα είναι ο Ζευς ή το ότι η εμπειρία του ερωτισμού είναι η Αφροδίτη .

Συναντάμε κατά κόρον όμως εκφράσεις, όπως « ο Ζευς Αστράφτει» ή «η Αφροδίτη χαρίζει τα κάλλη της», η δομή της ελληνικής γλώσσας για τα έργα των θεών τους διαφοροποιεί από κάθε πρωτόγονη μορφή θεών της φύσης .

Οι μεγάλοι αρχαίοι ποιητές μας παρουσίασαν τους θεούς ως σώμα και πνεύμα ένα , με ανθρώπινα χαρακτηριστικά και προσωπικότητα , νου που υπερβαίνει την νόηση του απλού ανθρώπου .  Παρόλα αυτά δεν εμφανίζετε ούτε ο Ζευς πάντοτε ως παντογνώστης , σαν προσωπικότητες επισκέπτονται το ναό τους και δεν περιορίζονται μόνο στα λατρευτικά τους αγάλματα . Εμφανίζονται στους θνητούς με διάφορες ανθρώπινες μορφές και δεν διστάζουν να συγκρουστούν σώμα με σώμα με τον άνθρωπο , ο Aρης και η Αφροδίτη με τον Διομήδη , ο Απόλλων με τον Πάτροκλο. Οι θεοί μπορούσαν να οργίζονται ή να τραντάζονται από τα γέλια , μπορούσαν να υποφέρουν και να θρηνούν . Παράδειγμα ο Δίας που θρηνεί η καρδιά του «ολοφύρεται ήτορ» όταν χάνει αγαπητό του άνθρωπο . Ο έρωτας για τους θεούς δεν έχει ανθρώπινους περιορισμούς , ο Όμηρος γράφει «οι έρωτες των αθανάτων δεν μένουν άκαρποι» . Έτσι δημιουργείται το γένος των ηρώων , αργότερα ο λαός δεν δίστασε να εγκωμιάσει κάθε νικητή σαν ήρωα απόγονο των θεών .

Οι θεές των ελλήνων δεν αποτελούν εξαίρεση , άλλοτε υποτάσσονται «δαμήναι» και άλλοτε εμφανίζονται ως αδάμαστε παρθένες όπως η Αθηνά και η  Άρτεμη . Στην Αρκαδία η Δήμητρα εμφανίζετε ως «Δήμητρα Ερινής» όταν βάση του μύθου έρχεται παρά την θέληση της σε επαφή με τον Ποσειδώνα . Ένα άλλο χαρακτηριστικό που τους έχει αποδοθεί είναι το «Αιέν εόντες» οι αιωνίως υπάρχοντες θεοί , έχοντας κλείσει τον κύκλο των γεννήσεων τους έχουν αποδεσμευτεί από την μοίρα και τον θάνατο , που συνδέετε μαζί της , έτσι διαφυλάσσουν πάντα παγιωμένοι και αμετακίνητοι την τελειότητα τους . Με το πέρασμα των χρόνων , η ποίηση προσπαθεί να προβάλει με επίθετα τον τομέα της θεϊκής δράσης της κάθε θεότητας . Μερικά ονόματα είχαν μυστηριακή επίδραση , όπως : Ποσειδών Ερεχθεύς , Άρτεμις Ορθία , Αθηνά Αλέα . Άλλα από Ιερά , Ήρα Αργεία , Απόλλων Πύθιος / Δήλιος . Επίσης από εορτές ή ιερουργίες , Απόλλων Κάρνειος / Δαφνηφόρος , Ζέυς Ολύμπιος , Διόνησος Ωμηστής . Σε μερικά βλέπουμε την προσδοκούμενη από τους ανθρώπους δράση : Ζέυς Όμβριος / Υέτιος / Ερκείος / Κτήσιος / Πολιεύς / Ικέσιος / Ξένιος , Ήρα Ζυγία / Γαμήλιος / Τελεία , Ποσειδών Ασφάλειον , Απόλλων Επικούριος / Αποτρόπαιος , Αθηνά Πολιάς / Εργάνη / Πρόμαχος / Νίκη , ʼρτεμις Αγροτέρα / Λοχία , Δήμητρα Χθονία / Καρποφόρος , Ερμής Αγοραίος / Χθόνιος / Ψυχοπομπός . Ο ποιητικές παρεμβάσεις , προσωποποίησαν επίσης αφηρημένες έννοιες , συνήθως τις παρουσίαζαν ως νεαρές κοπέλες . Η Θέμις «τάξη» και η Μήτις «σοφία» έγιναν σύζυγοι του Δία που γέννησαν την Δίκη και την Αδικία , η Αθηνά εμφανίζετε συχνά με την Νίκη .

Ο Άρης με τον Φόβο και τον Δείμο «τρόμος» , η Αφροδίτη με τον Έρως τον Ίμερο και την Πειθώ , Ο Διόνυσος με τις Ώρες την Τραγωδία την Πομπή και τον Κώμο . Παλιότερες θεότητες επίσης διατήρησαν την προσωποποίηση τους και την λατρεία τους , π.χ. ο Έρως είχε ιερό στις Θεσπιές . Η Νέμεσις στον Ραμούντα όπου σύμφωνα με τον μύθο ο Δίας την κατεδίωξε και παρά την θέληση της την έκανε μητέρα της Ελένης , η αγανάκτηση απέκτησε τεράστιο ρόλο για την ηθική τάξη των ανθρώπων , αργότερα δίπλα στον ναό της ιδρύθηκε και ένας αφιερωμένος στην Θέμιδα . Άλλες αφηρημένες έννοιες επίσης διαμορφώθηκαν με τον καιρό , η Τύχη , η Ειρήνη , η Ομόνοια , η Δημοκρατία .

Βάση του Ομήρου οι θεοί δεν εμφανίζονταν ποτέ εμμέσως , με εξαίρεση τα γεύματα των θεών με τους Αιθίοπες και τον Απόλλωνα με τους Υπερβορείους .

Οι πολεμιστές άκουγαν την φωνή του Ποσειδώνα που τους οδηγούσε , η Αφροδίτη παρουσιάσθηκε στην Ελένη ως ηλικιωμένη γυναίκα , ο Αχιλλέας γνώρισε την Αθηνά από την λάμψη των ματιών της , η Δήμητρα πήγαινε στα Ελευσίνια με την μορφή ηλικιωμένης υπηρέτριας .

Παρόλα αυτά ποτέ δεν αλλάζουν την μοίρα και τον θάνατο των θνητών , ο Απόλλων εγκαταλείπει κάποια στιγμή τον Έκτορα και η Άρτεμις αποχαιρετά τον ετοιμοθάνατο Ιππόλυτο και φεύγει . Ο Όμηρος μας λέει κάπου «Θα ήταν ενοχλητικό να γλιτώσει από τον Χάρο όλων των ανθρώπων η γενιά» .

Κάθε θεότητα έχει και την αντίθετη πλευρά της . Έτσι βλέπουμε την Αθηνά και την Ήρα να επιδιώκουν την καταστροφή της Τροίας , τον Απόλλων να στέλνει λοιμό , την Άρτεμις να θανατώνει τα παιδιά της Νιόβης . Ο θάνατος από τους Θεούς πολλές φορές αποτελεί θεϊκό προορισμό και το θύμα γίνεται σωσίας του θεού , η Άρτεμις απαιτεί την ζωή της Ιφιγένειας , ο Απόλλων φέρνει τον θάνατο στον Υάκινθο , η Αθηνά στην Ιοδάμα , ο Ποσειδών στον Ερεχθέα .

Οι άνθρωποι είχαν την ελπίδα της ανταποδοτικής φιλίας με τους θεούς αλλά χωρίς να είναι πάντα βέβαιοι με αυτό . Όταν οι Αχαιοί πλήττονταν από τον λοιμό ο ιερέας τους πρόσφερε θυσία , χάρηκε ο Απόλλων από αυτό και σταμάτησε τον λοιμό .

Σε ένα άλλο σημείο κατά την διάρκεια της μάχης μετά από θυσία , είπαν οι Αχαιοί «ο Ζευς δέχτηκε τις προσφορές , αλλά έκανε πιο μεγάλο τον βασανιστικό κόπο της μάχης».

Οι γυναίκες της Τροίας πρόσφεραν στην Αθηνά ένα πέπλο και την παρακάλεσαν να σπάσει το δόρυ του Διομήδους «η Αθηνά όμως αρνήθηκε».

Οι θεοί αφήνουν από τον άνθρωπο πάντα μια απόσταση και μια ελευθερία να επαναστατήσει κατά τους και να πει "όχι" . Η Αθηνά λέγοντας στον Αχιλλέα «αν ήθελες να πεισθείς» του αφήνει περιθώριο να αρνηθεί . Ο Αχιλλέας πάλι εναντιώνεται στον Απόλλωνα λέγοντας «θα σε εκδικιόμουν , αν είχα την δύναμη» . Ποτέ στους έλληνες θεούς δεν είδαμε "θεϊκά" δικαστήρια και σπάνια προσφωνούσαν τον θεό "δέσποτα" , όπως οι σκλάβοι μιλούσαν στον κύριο τους . Πάντοτε στέκονταν ψύχραιμοι και σταθεροί απέναντι στα θεϊκά αγάλματα , τα όρια της ελευθερίας , της πνευματικότητας και τις εμπιστοσύνης είχαν τεθεί από πολύ νωρίς , χωρίς όμως ποτέ να ξεχνούν την πραγματικότητα ότι οι θεοί είναι και θα παραμένουν πάντα ισχυρότεροι .

ΠΗΓΗ